بەرهەمێن رووەكێن سروشتی دگەل جارێن جاران
ئەلیاس نعمۆ خەتاری
سەردەم و دەورانێن بەرێ، دگەل ژیانەكا سادە و خۆش كار و خزمەتەكا بەردەوام و بێ راوستاندن، ل وان سەردەمان بتریا كار و ژیانا مرۆڤی ل چۆل و دەشتێ بوو و جۆت و كێلان و چاندن و شڤان و گاڤانی بوو و ڤەحواندنا تەرش و تەوالی ل دەشتێ بوو ، لەوما مرۆڤی بەردەوام گیا و دەغەلێن هەمەجۆر ژی ل دەشتێ خرڤەدكرن ب مەرەما مفا وەرگرتنێ چ بۆ خوارنێ یان بۆ پێتڤیاتیێن رۆژانە و خێزان و ناڤمالێ لەوران بەردەوام دەمێ خەلك ژ چۆلێ دزڤرنە ناڤمالێ پشتی ب داوی ئینانا كارێ رۆژانە دێ هندەك جۆرێن وان رووەكان د دەستێ خۆدا ئینابان چی ب كەسكی یان د حشك بان، ل هێرە مە ب فەر دیت ئەم ڤێجارێ هندەك ژوان رووەكێن سروشتی ل بیرا خۆ بینین دگەل بابەتێ مە كو جارێن جارانە.
گەنگر (گەنگرۆشك): هەر كەسێ زەوقێ وی یێ خوارنێ یێ خۆشبت دێ باش زانت كا گەنكر چینە و چاوا دئێنە خوارن، دەستپێكێ كا گەنكر ل كێدەر شیندبن و چنین و كرنا وان یە چاوایە، ئامیرێ كرنا گەنگرا دبێژنێ (قالۆغ) دستك دارا بدرێژیا مێتەرەكێ و سەرەكی پان ژ ئاسنیە دا بدەنە بن گەنگرێ و ژ قورمدا هلكێشن، چێبوونا كەنگرا ل وەرزێ بەهارێ یە ل چۆلێ و ناڤ دەخلا و عەردێن هاتینە جۆتكرن شیندبن،چاوا دچۆنە گەنكرا: گرۆپ گرۆپ خەلكێ مە دچۆنە راكرنا گەنگرا هەر كەسێ چۆبا ئەڤی كاری ڤیابا قالۆغێ خۆ هەبا و هندەك د چۆنە قالۆغێن هەڤال و جیناران هەكە یێ ڤالا با، گەلەكا كەر و تێرك هەبوون و هندەك ب جهۆركێن لسەر پشتا گرێدان و د چۆنا گەنكرا، ئەڤ كارە كارەكی گەلەكێ خۆش بوو،چنكو كۆمەكا مرۆڤان پێكڤە دچۆن هەلبەت بەحس و چیرۆك و گۆتگۆتك زاڤ دبوون لدەمێ هاتن و چۆنێ و دگەل چنینێ،خوارنا گەنگرا: ب خاڤی و كەلاندی و ترشكری و دناڤ گەلەك خوارنێت دن دا دئێنە خوارن و تام و لەڤزەتەكا زۆر خۆشە، هەر دیسان خوارنا گەنگرێ مفایەكێ گەلەك باش و بهێز ژبۆ ساخلەمیا مرۆڤی یا هەی، ژئالیەكی دن ڤە ل گەلەك جیا چنینا كەنگرا دبتە ژێدەرەكێ ئابووری بۆ خەلكێ بەلنگاز و كێم دەرامەت دەمێ ب دراڤیدئیننە بازاری و ب بهایەكێ باش دفرۆشن.
گەنگرۆشك: چەرەزێ هەر ب قیمەت و گران و ب بها ل هەموو وەختان، ژبەركو خوارن و تامەكا خۆش یاهەی و دەغەلەكێ سروشتیە بخۆ شیندبت، گەنگڕۆشك هەر ئەو گەنگرەیە لدەمێ نێتە كرن و بلندبت هەتا بلنداهیا متەرەكێ هەتا وەرزێ هاڤینێ ل دەمێ رۆژا گەرم لێددەت و باش هشك دبت پاشی دئێتە راكرن و داقوتان هەتا گەنگرۆشگێت سافی ژێ دەردكەڤن، گەلەك جاران ل دەمێ دروتنا گەنم و جەهی ب دراسان دەمێ دئینانا مالێ ڤالا دكرن ژ زەرۆكا و بخۆ كەنگرۆشك ژێ دگرتن.
كەچەلۆك و گێزبەلۆك: هەردوو لبن ئەردێ شین دبن و هەردیسان ب قالۆغ و چەقو و بستكا دئێنە كرن، كەچەلۆك بەهرا بتر ل قەسیلكێن دۆر و بەرێن گوندان چێدبن ل وەرزێ بەهارێ زارۆك و جحێل پێكڤە دچنە راكرنا وان، گێزبەلۆك ل كەند و گر و نەواڵ و لسەر تخوبان چێدبن و هەروەسان تامەكا خۆش یا هەی و ب خاڤی دئێنە خوارن و دئێنە ترشكرن.
خرنوفك: رووەكەكێ سروشتیە ل دەشت و نەوالا و لسەر تخوبان چێدبت و دبێژنێ كەور (كەورك) روەكەكە پەلگێ وێ هوور و جوانە و خرنوڤكا بخۆڤە دگرت دەمێ مەزن دبن و دگەهن ب كەسكی دئێنە خوارن، گەلەك جاران ئەم دچۆینە چنینا خرنوفكا هندەك ژێ گەلەك دشرینن و خۆش بوون بەلێ هندەك د تەعل بوون وەكی زڕاڤی بوون، پاشی لدەمێ گەرم گەرمیا هاڤینێ خرنوفكێن كەسك هشك دبوون و ڕەنگێ وان قەهوەی دبوو و دیسان دهاتنە كرن و پاقژكرن پاشی دقوتان هەتا هوور دبوون و دهاتنە بكار ئینان بۆ خوارنێ دكرنە دناڤ هندەك جۆرێن خوارنان دا یان ژی دگەل شەكرێ تێكەل دكرن و دخوارن.
تۆلك: چو جاران نائێتە ژبیركرن خوارن و مفایەكێ هەرە مەزن د ئەڤی تامێ خودێ دا هەیە و ب خاڤی و كەلاندی و دگەل هەموو جۆرێن خوارنا دئێتە خوارن بەلكو ئیرۆ رۆژ ل هەموو دونیایێ یا بەلاڤبووی و دئێتە چاندن، تۆلك و جۆرێن یاریا لدەمێ بەر بەرخكا و كاركا هەردەم یاری دهاتنە كرن ژوانژی یارییێن ناف تۆلكێ مینا چێكرنا زنجیر و بازنا و عەگالێن سەری و ل داویێ شەرێ تۆلكێ ژ هەمووێ خۆشتر بوو.
گیایكێ فەلەی: گیایەكێ سروشتیە تایبەت لسەر تخوب و ئەردێن شۆڤ و بەیارا شین دبت، تامەكا شرین و زۆر خۆش یا تێدا هەی ب شێوێ تەقالكینێ یە و بۆ وەختەكێ سالێ خۆ دیاردكت.
پەنیرۆتك: ل وەرزێ بەهارێ وەكی هەموو كەسكاتیا یە و دێ ل كەند و دەوروبەرێن گركا چێدبت، پەنیرۆتك وەكی قەلەمێ یە و پەمپویەك شرین و ب تام و خۆش دناڤدایە و عەمرێ وێ نەیێ درێژە،لەوما گەلەك جاران بەحسا عەمرێ پەنیرۆتكی دئێتەكرن.
تڤرۆیك:جۆرەكێ رووەكێ سروشتیە وەكی عەگولێ یە هندەك كولیلكا دگرت پاشی دبنە پەق پەقۆیك و دئێنە خوارن تاما تڤرێ ددەت، د بەرێ دا لدەمێ چۆنا بەر بەرخكا گەلەك ژڤان جۆران دهاتنە خوارن.
غەردەلە (تێلەزەرك) : دەمێ ژ نوو چێدبت ل وەرزێ بەهارێ پەلگێت وێ دئێنە خواڕن ب خاڤی، ل ناڤ دەغلا و ل قەسیلكان ب شێوەكێ زۆر چێدبت لێ هەما مەزن بوو دبتە تێلە زەرك و ئیرۆ رۆژ ل گەلەك جیا دئێتە چاندن و مفایەكێ باش ژێ چێدبت مینا زەیتا وێ.
تەعلیشك و دانكێ بێریا و پێچكێ لەگلەگی: رووەكێن سروشتی نە و ل ناڤا دەخلا و قەسیلكان و دەوروبەرێن گوندان ب شێوەكی زۆر چێدبن و ب كەسكی دئێنە خوارن.
كومێ: ل پێشیا وەرزێ بەهارێ دەمێ بارینا بارانان ب شێوەكی باش و ئەرد زۆر ئاڤێ ڤەدخۆت و ل دەشتێ ئەرد د وەرمت و ئاڤزدبت بكومێ، ل گەلەك دەشت و چۆلا ب شێوەكی زێدە چێدبن و خەلك دچنە راكرنا وان و قازانجیەكا مەزن ژێدكەن،ژبەركو ب قیمەتەكێ باش دئێتە فرۆتن و تام و خوارنەكا خۆشە.
كاری: گیایەكێ سروشتی یە و گەلەكێ ب بهایە و ل دەشتێ چێدبت گەلەك خەلك ل وەرزێ بهارێ دچنە چنینا كاریێ بۆ خوارنێ،چنكو دگەل هەموو خوارنا دئێتە كەلاندن و ل دەمێ فرۆتنێ بازاری دهەژینت.
كوسك: ل ناڤا ئاڤێ دا چێدبت و ل دۆرا رووبارا ئانكو ئاڤا دبۆرت، كوسك رووەكەكێ سروشتی یە و تامەكا تایبەت هەیە و ب خاڤی دئێتە خوارن دگەل خوارنێ.
شۆلك: لسەر تخوبێن دەخلا چێدبن وەكی باقلكێ نە و چەند ناڤكێن خرۆڤر دناڤدانە و ب كەسكی و خاڤی دئێنە خوارن و چێدبت بێنە كەلاندن.
مێكوك (رەهێن مێكۆكێ): رووەكەكی سروشتی یە و بهێزە ل دۆڵ و نەوالان چێدبت مفایەكێ هەرە مەزن د رەهێن مێكوكێ دایە و ژبۆ چێكرنا ئاڤا وێ دبێژنێ ئاڤا مێكۆكێ (عرق السوس) تامەكا تایبەت یا هەی ل ناڤا باژێرا دئێتە فرۆتن و دەرمانە بۆ گەلەك ئێش و نەخۆشیان.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
