چەند پێزانین ل دۆر توافێن ئێزدییا و ئێشیكا توافا كەرەجال
ڕاگه‌هاندنا بنگه‌هێ لالش/ هۆگر حەیدۆ
هەیا ئیرو َژی ئێزدی رێز و پیرۆزیەكە تایبەت و مەزن ددەنە خاس و چاكێن خوە و هەر سال ل گوندێن ئێزدیان ل باسكێ شێخا توافەكێ ژ بوو خاس و چاكێن خوە دكەن .
تواف واتە زڤڕین ل دۆر جهەكی پیرۆز؛ دوو لایەناڤە ل ناڤ ئێزدیان دهێتە ناسكرن لایێ ئێكێ زڤڕین ل دۆر مەزارەكی خاسەكی پیرۆز دبێژنێ توافا پیرۆز یا ئایینی یە، لایەنێ دی توافا جڤاكی یە گێرانا شاهی و داوەتایە؛واتە تواف ناڤ ئێزدیان دوولایا بخوڤە دگرت؛ زیارەتی بوون و كەیف خوشی . تواف دزڤرنە سەردەمێ سومەرییا ل باژیرا ل دۆر خوداوەندێ وی باژێری دزڤرین دگۆتنێ هەلكەفت، ل سەردەمێ سومەرییا پشتی جەژنا سەرێ سالێ دگوتنێ ( زاگ مووك ) تواف دهاتنە كرن دڤیا ئەو هەلكەفتە نێزیكی خوداوەندێ وی باژێری هات با كرن و قوربانی ددان و هندەك جۆرێت یارییا دهاتنە كرن؛ هەمان تواف ئیرو ئیزدی ب ڤی شێوەیی دكەن بۆ خاس و چاكێن خوە ل ناڤ گوندێن خو چێكرنا قوبا ل گۆندێن ئێزدیا هەمان هزر و بیرە مللەتێن سومەرییا وان ل هەر باژێرەكی خوداوەندەك هەبوو هەلكەفت بۆ خوداوەندێ خو دكرن و ل سەردەمێ ئاشوورییا و بابلییا هەمان رێ و رەسم دهاتنە كرن بەلێ بۆ ماوێ دوازدە روژا پشتی جەژنا سەرێ سالێ دگوتنێ ( ئەكیدۆ ) دوو لایان بخوڤە دگرت هەمان ئەو لایەنێن من سەری بەحس ژێ كرین ئیرو ئێزدی هەمان جۆرێ رێ و رەسمێ دكەن بۆ خوداوەندێن خو . ئەرێ كەنگی ئێزدی ڤێ جەژنێ دكەن ؟ پشتی مە زانی كو ئەڤە سەرێ سالا نوویە و خۆدێ مەزن ( ئێزی) مەلەكی ژ هەر هەفت ملیاكەتا د هنێرتە عەردی ، دا كار و بارێن دنیایێ وێ سالێ ب رێڤە ببەت و سەر و گوها لێ بكەت، هەروەسا ئەڤا جەژنا سروشتی یە كەڤنترین و پیرۆزترین جەژنا ئێزدیانە سەرسال ئێكەمین توافا ب ناڤێ ئێزی ئینی یە پشتی سەر سالێ تواف یا باشیكێ یە ، دبێژنێ توافا ( شێخ مەحمەد) مەزنترین تواف یا حاجی علی یە دبێژنێ مێرگا ئێزدخانێ ل بەعەدرێ دهیًتە كرن . هێڤارا توافێ زەلام دێ چنە بەر قۆبا خاسێ گوندی، دێ دهول و زرنایێ لێ ددەن دیلانێ و كەیفێ دكەن و سبەیكا توافێ هەموو ل خاسی زیارەتی دبن و زادی یان سماتێ دێ چێكەن و خزم و هەڤالا داخواز دكەنە مالا خو بۆ فرافینێ ، تواف نێزیكێ ماوێ هەیڤەكێ دهێنە كرن و هەتا تواف ب دووماهیك نائین نابت ئیزدی داوەتا بكەن . ئێك ژ گرنگیێن توافێ ئەوا كج و كورو دچنە توافێ دا ئێك دوو ناس بكەن چونكی د ئۆلا ئێزیاندا نابیت ژ چ ئاینێ دی ب زوەجن واتە دەست كوژێ هەموو كەسی بۆ ئێزدیان حەلالە بەس شەرف و ناموسا خەلكێ بۆ ئێزدیان حەرامە. بۆچی هەموو دكەڤنە بەهارێ ؟ چنكو بێهن فرایی یە؛ ژ تەنگاڤیێت زڤستانێ ئازاد بوون، سەرما نینە برس یە كێمە ، كارێ دەشتێ هێش دەرنەكەفتیە، ل شنگارێ توافێت وان دكەڤنە پاییزێ دبێژنی َ جەما ، هەر دیسا چنكو هوونیاتییە. بەهرا بتر ژ توافا دكەڤنە ئینیا و چارشەمبووا ، توافێت ئینیا بەهرا بتر خاسێت نوونە ، بتر ژ وانا شێخن ئانكو پشتی شیخادی یێت داناین، هەر دیسا خاسێت بەرێ شیخادی خودانێت پیرا . وەكی مە گوتی توافا هەرە پێشی توافا ئێزی یە روژا چارشەمبووا سەرێ نیسانێ و چێ خاسێ داهربووی توافا وی ژی یا زێدە بووی. هەموو توافێت ئێزدییا وەكی ئێكن بتنێ هندەك توافا جوداهێین ب بچوك یێن هەین ل توافا كەرەجال (پیر قائید) ل گوندێ سینا لحفا شێشمس نهو دبێژنێ لحفا قائیدی یا ئێشك دهێتە گیران لدوف هندەك ژێدەرێن ئێزدییان ئَێشیك دهێتە گێران چونكی كەرەجال پشتی شێخوبەكر خەرقێ شیخادی د بەرخۆكر بوو كەرەجال ئێكەم خاس بوو خەرقێ شیخادی دبەرخۆكری ژ بەر هندێ زەلام پشت و پشت ئێشیكێ دگێرن ژ بەر پیرۆزیا خەرقەیی نابت پشتا خۆ بدەنێ. بۆ زانین نیشانگەها كەرجال یا دروستی یا شێلادزێ یە ل گور گوتنا شێخ عەلو پشتی فرمان ل شێلادزێ رابووی وی دەمی ستری زەركی بەرەك ژ نك نیشانكەها كەرەجال ژ شێلادزێ ئینا ل سەرێ چیایێ گوندێ سینا قائیدیا نیشانكەها كەرەجال چێكر. ل گۆر پێناسەكرنا من بۆ ئێشكێ :
ئێشك: واتە عیشقە بۆ خەرقەی، جۆرا گۆڤەندەكا دینی یا پیرۆزا و توافی پشت و پشت گوڤەندێ دكەن بتنێ ل توافا كەرەجال دهێتە كرن. ل هندەك توافا پەریێ سوار دكەن وەكی توافا دۆغاتا و بۆزا………هتد . تواف كرن ئانكو زیارەتكرن و بیرئینانا خاس و چاكان وەكی قەولی دا هاتیە دیاركرن :
ژ دەرەجێ هەیا دەرەجێ
شێخ شمس خوودانێ فەرەجێ
ئەم دەست و دامینا شێخ شمس تەوافدبین ، شونا بركا كابەتلا و حەجێ
********************
ئەز وا دنالم برینا من وا ل مێلاكێ
ئەز وا دكالم وەك بەرخا لپێ ماكێ
دێ من توافكربا ستونا شێشمس ل گەل بەرێ شباكێ
ژ درۆزە ئێزدیان پیروزیا توافێ دیاركەت :
بقەرێ مەلك شێخ حەسەن
مەلك شەرفەدین ، شێخ براهیمێ خاتم
توافا خاسا ، بن دەرمانە
كانیا كولاڤا ، پیر شەرەفی مێرانی
حەننا و مارحاننا
ب قەدرێ مەندێ مالاڤا كی
یا شیخادی عەلێك ل سلام
بۆ زانین ل شنگارێ و ل ناڤ ئێزدیێن توركیا و سوریا و جورجیا تواف ب ڤی شێوەیی نینن وەك ل وەلات شێخ دهێنە كرن . دیارە مەلبەندێ پەیدابوونا وان مەرگەها شێخا بوویە كو لالش لێ یە . مەرگەها شێخا دبنە سێ دەڤەرێن بچووك :
1_ گوندێ بەعەدرێ و دۆر و بەرێن وێ پاشی ئێسڤن و باسكێ شێخ . گوندێن رەخا روژ هلاتا ئێسڤنێ .
2_ أ) بنكەند : وەكی گوندێن خەتارێ ، دۆغاتا ، سرێچكا ، خەوشابا ، نفێریێ ، نسێریێ و بێبانێ .
ب) بەربنی : وەكی گوندێن بۆزا ، خۆرزا ، كەرسافا ، تەفتییا و گابارا .
3_ أ) لحفا قایدیا : وەكی گوندێن سینا ، شاریا ، شێخ خدر ، داكا ، كەلەبەدرێ و خەرشەنیا .
ب) گوندێن دنا ل بەر ئاڤێ : ئانكو گوندێن دەڤەرا سێمێلێ وەكی گوندێن مەمشڤان ، خانك ، قەباغ ، زەینی یا ، كەبەرتوو ، گرێپان ، كەران و بابیرێ.
ژێدەرێن مفا ژێ هاتی یە وەرگرتن :
پیر خدر سلێمان . گوندیاتی 1985 .
ئێزدیێ هیفی . حاجی علو .
خێری بۆزانی شارەزا دئۆلا ئێزدیاندا .
سیروان سەلیم چالاكڤان دبوارێ ئێزدیاتبێ دە .
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
