نەپەژراندا زایەند ئانكو جێندەری
هێلان چیا
مژارا جێندەری د ڤان داویان دا ل كوردستانێ هاتە دناڤا جڤاكی دا و بێ هیچ تێگەهەك یان خواندنەك ڕێگری لێ هاتە كرن و بوو مژارەكا دوور ژ كەلتۆر و تێگەهێن ژینگەهێ و جڤاكا كوردی, وەك هەر تشتەكێ نووی یێ بۆ ڤی جڤاكی هاتی, پشتی دەمەكی بەرەف تشتەكێ ئاسایی مایی, لێ ب باجێن گران هەتا بێژین جان دان.
ل دۆر ڤێ مژارێ من خواست ل سەر شرۆڤا خۆ بدەم ل سەر دیتنا پرۆگرامێ تەڤن یێ كەنالێ وار تیڤی, كو هەر یەك ژ دكتۆرە زوبەیدا سەید صالح, لەیلا نوری, پارێزەر روزا صالح مێهڤانێن پێشكێشكار رێبەر كوردۆی بوون, پشتی رۆنكرن و ڤەخواندنا ئەكادیمیا دكتورە زوبەیدایێ ب لوژیك, لەیلا خانم كو چالاكڤانا ژنە دبێژت زایەند ئانكو جێندەر واتە نەهێلانا نێر و مێ, دیسان دبێژت هەست كرن ب خۆ دیسان ژن جیێ جوانیێ یە و نابت فلان كار و كاری بكەت, بتنێ كارێ وێ خودانكرن و پەروەردا زارۆكی و مالدا مانە, ل ڤێدەرێ جێندەر دێ ئێت و بەرسڤا ڤێ خانمێ دەت, بێژتێ نەخێر هەر كارەكێ مرۆڤەكی شیانێن فلان و فلان مەرجان هەبن د كارت بكەت, نابێژت ژن یان مێر یان رەش و سپی یان كریستیان یان موسلمان…هتد، واتا نەهێلانا جۆرییە, ژن ئالاڤەكێ جوانیێ نینە, وەك سیمون دیبوڤوار دبێژت ژن و مێر بەرهەمێ جڤاكی یە نەتشتەكێ سروشتی یە.
دیسان ناڤبری دبێژت بۆچی پتریا شوفێرێن ترومبێلێن بارهەلگر نەژنن؟ دیسان دئێتە سەر مژارا تێگەهێ جڤاكی د زایەندی دا و كێم دیتن و لاوازیا ژنێ كو ژن چێكریا جڤاكی بوویە, دیسان پێشكێشكار پرسەكێ دكەت كا بۆچی ئەڤ زاراڤە ئانكو جێندەر یان بێژین زایەند؟ ما مە كوردان د دیرۆكێ دا چەند بەها و ڕۆل دایە ژنێ یان دیتنا ژن و مێران, و بۆچی نۆكە ژن پتر ژ بەرێ دئێنە كوشتن؟، ژن د دیتنا جڤاكان و بەرهەمێ وان جۆراوجۆرە میناك بەهایێ ژنێ ل جەم كوردان گەلەكە، لێ ئەگەر ژنا كورد وان سنوورێن ژ بۆ وان داناین دەرباز نەكەت, لێ د جڤاكەكێ دی دا بەلكو هندەك شەرت و مەرجێن دیتر هەبن, دیسان ئەو بەها و چاند و باوەریێن كوردان یێن كەڤن چ ژوان ماینە؟ داكو ئەم بەرێ خۆنەدەینە جڤاكێن پێشكەفتی تر یان یا نووی, ئەم ژی پشكەكین ژ ڤێ جیهانێ، دیسان روزا خانم د چ ئالیەكی دا بەحسا نەبوون یان هەبوونا چ یاسایێن گرێدایی بابەتی ناكەت.
ل سەر ڤێ مژارێ ئەز دێ چەند میناكان ئینم، ئەرێ ما ئەز نە ژنم؟ مێر دبێژن، دەمێ ژن ل ئەرەبانكا هەسپان سوار دبن، یان دەما جیەكی دەرباز بكەن دڤێت هاریكاریا وان بێتەكرن و ل هەر دەڤەرەكێ دڤێت جیێ هەرە خۆش بۆ وان بت، لێ كەسی هاریكاریا من نەكریە، كو ئەز ل ئەرەبانكەكێ سوار بم یان ژی جیەكی دەرباز ببم یان ژی جیێ هەرە خۆش دا بتە من ما قەی ئەز نەژنم؟ بالا خۆ بدەنە من! بالا خۆبدەن دەستێن من! من جۆت كر، چاند و چنی و چ مێرەكی نەگۆتە من كا ژ بهێتە كرن! ما قەی ئەز نە ژنم؟ من د قاری وەكی زەلامەكی كار بكەم و خوارنێ ب خۆم – گاڤا كو تێرا مە بدانە مە – و دێ قارم قامچیان ژلا راكەم، ما قەی ئەز نە ژنم؟ من 13 زارۆك ئینانە ژیانێ و من دیت كا چاوا پرانییا وان ژ بۆ كۆیلایەتیێ هاتنە فرۆتن و گاڤا ئەز ل سەر وان دگریام، كەسێ دەنگێ من گوهلێ نەد بوو ژ بلی ئیسا! قەی ئەز نە ژنم؟.
ئەڤە پارچەیەكا ژ ئاخفتنا شۆرەشگێرا ئازادیێ سۆژۆرنەر تروتها كۆیلەیە،یا كو د ناڤ بزاڤێن ژنان دا دەنگ ڤەدایی و هەتا ئیرۆ ب بەردەوامی باندۆرا خۆ ل پەرسپەكتیڤێن فێمینیزمان دكەت، تروتهێ ڤێ ئاخفتنا خۆ ل ساڵا 1851ێ دا ل كۆنگرەیێ مافێ ژنان یا ل ئاكرۆنا ئۆهۆیێ گۆت و ب ڤێ پرسا “ئەرێ ما ئەز نە ژنم؟” ڕێ ل بەر مژارێن ژ دەمێ خۆ پێشداتر ڤەكر و ناكۆكیا مافێ ژنا وێ هەیامێ دەرێخست هۆلێ، تروتهێ ب وانەیێن خۆیێن ژیانێ، دژبەركرن و نەدیتنا وێ وەك ژنەكا رەش ل ئەمریكا بەلاڤكر.
وێ ب ڤێ ئاخفتنێ نە بتنێ نەژادپەرستی و بن دەستییا چینان د ناڤ بزاڤێن ژنان دا رەخنە كر، هەروەسا نەبوونا مافێ هەلبژارتنێ ژ بەر سەدەما زایەندییا د جڤاكی دا ژی، ژنێن رەش هەم ژ جڤاكێ سەردەستان مەزن و هەم ژی ژ جڤاكا رەشان دا ب زایەندپەرەستە و دژبەركرنە رووبروو دمان.
تروتهێ بال دكشاندە سەر ڕەوشا ژنێن ڕەش كو وانەیێن وان ژ وانەیێن مێرێن ڕەش و یێن ژنێن سپی جوداترە، وێ رەخنە دكر كو ژ بۆ ژنەك وەك وێ، جهـ د فێمنیزما ژنێن سپیێن ڕۆژئاڤا و د چینا ناڤین دا نەبوو، ل پەی هەلگرتێن ئەهویێ وەسا دئێتە دیتن كو یەكەم جار تروتهێ رەخنەیا كو ڕۆژەڤا بزاڤا ژنان نە ب تنێ ل سەر مافێ ژنا یێ هەلبژارتنێ بتن، لەورا د ڤێ پرسگرێكا چین، زایەندپەرەستی و نەژاد پەرەستیێ ژی دا بگرتە ناڤا خۆ.
پشتی ڤێ رەخنەیێ و وانەیێن جڤاكی گەلەك ژنێن رەش د بزاڤا فێمنیزما رەش دا ب تیورا جرتجال راجە – رەخنەیا نەژادی، ل سەر فێمینزما جڤاكا مەزنا سپی لێ هوور بوونێن خۆ پێش خستن، پتری وان ئەم دناسین وەك ئاودرە لۆردە، ئانگەلا داڤس، بەڵ هۆكس، پاترجا هڵ جۆلنس و یێن دیتر، پشتی 150 ساڵان ژ خەباتێ، لێ هوور بوون و تێكۆشین ئەڤ شێوازا دژبەركرنا پر جارا كو د كۆنفرانسا مافێ ژنان دە بووبوو مژار هاتە بناڤكرن.
ئنتەرسەجتۆنالتیە، هەڤۆكا ئنتەرسەجتۆنالتی جارا ئێكێ ژ ئالیێ پارێزەرا ئەمریكی كمبەرلە جرەنشاو ڤە د ساڵا 1989 دا هاتە بكارئانین، داكو ب ڤێ هەڤۆكێ مژارێن فێمینیزمێ بینن و ب نەژادپەرەستیێ ڤە گرێ بدەن، مرۆڤ دكارت بێژت كو ئەو وانەیێن ژنێن رەش و لەزبیان بنگەها ڤێ مژارێ بوون, ژبەركو ئەو د فێمینیزما سپی, ژنێن هەتەروسەكسوەلین چینا ناڤین دا نەدهاتن دیتن.
واتەیا ئنتەرسەجتۆنالتی چیە؟
د مژارێن نۆكە یێن فێمینیزێ دا ئنتەرسەجتۆنال پرانی وەك پەرسپەكتیڤەكا ئەرێنی و ب كێرهاتی هاتیە بەلاڤكرن, كا ئەم بەرێ خۆ بدەینێ ئەڤ پەرسپەكتیڤ دئێتە چ واتایێ؟ پەرسپەكتیڤا ئنتەرسەجتۆنالتی ژ هەڤۆكا ئنگلیزیی ئنتەرسەجتۆن دئێتە لاب واتەیا خاچەرێ ئانكو جیێ كو گەلەك ڕێ د سەر هەڤ را دەرباز دبن، جرەنشاو ڤی تێگەهی ژ بۆ هەر خاچەرێیێ ئانكو تێكەلیا دژبەركرنێن جڤاكی و پەیوەندییا دەستهلاتداریێ ب كار دئینا، دەما ئەم ڤی تێگەهی د كەسایەتیا ئاودرە لۆردەیێ دا بینینە زمانی دێ وەسا بت – لۆردە ژنەكا رەش یا لەزبیەن بوو و ئاستەنگیێن وێ یێن فیزیكی هەبوون، دەمێ ئەڤ ژن هاتبا دژبەر ئانكو مارژنالكرن، ئەرێ ئەم دكارین ب زەلالی بێژین ژبەر كیژان رامانێ هاتیە دژبەركرن؟ دبت كو ژ بەر نەژادێ (رەش) بت؟ ژبەركو زایەندا جڤاكی (جێندەر)؟ زایەندێ بیۆلۆژیك (سەكس)؟ ئان ژی ژبەركو مرۆڤەكا ب ئاستەنگە؟ ئەم ل گۆری لێهووربوونێن بزاڤێن فێمینیزا سپییان بنێرین، ئەم دێ ب تەكەزی بێژین ئەڤ ژنە ب تنێ ژ بەر رامانەكێ هاتیە دژبەركرن ئەو ژی یان ژ بەر زایەندی یان ژی ژ بەر نەژادا وێ.
ئنتەرسەكسیۆنەلی پارادیگمایەكە كو خۆ دسپێرتە ئانالیزا نەوەك هەڤی و پەیوەندییا دەستهلاتداریا د جڤاكی دا،ل ڤێ ڕێ دەستهلاتدارییا جڤاكی ب جۆرێ زایەندا جڤاكی (جێندەر)،زایەندا بیۆلۆژیك (سەكس)، نەتەوەیی، نژادی،گەل، نفش، دین، هاوردۆرا جڤاكی، ئاستەنگیێن تایبەت هود. دئێتە دەستنیشانكرن.
ل شوونا كو یەك ددۆ جۆر ل هەڤ بێن زێدەكرن ئان ژی هەر یەك ژ هەڤ جوودا ب دیتن، ئەڤ كۆنسەپتە دیار دكەت كو جۆر هەموو دگەلكڤە گرێدایی نە,ل ڤێرێ گرانی ل سەر نەوەكهەڤیا جڤاكی یە, كو د هەمان دەم دا كاریگەریێ ل سەر هەڤ دكەن.
ئەڤ پارادیگما دئێتە چ واتە؟
د ڕۆژا مەیا ئیرۆ دا ئەم ل هەر دەڤەرێن جیهانێ دبینن چاوا ژن – چاوا مرۆڤ دبن قوربانیێن جۆرێن جڤاكا سەروەر, هەتا نۆكە بزاڤێن ژنێن جڤاكا سەروەر چ ل ئەمریكا، چ ل كوردستانێ، چ ل ئەورۆپا و چ ل دەڤەرێن دی بن، جۆرێن هەیی ژ هەڤ جوودا و وەك ئاریشەكا خوار تەماشەدەن،ئەڤە ژی قەت نەبوویە بەرسڤ ژ دژبەركرن و توندیا كو ژ ئالیێ جڤاك و دەولەتێ ڤە دئێن كرن،ئەم ڤێ مژارێ بینن سەر راستیا خۆ وەك كورد – ژنەكە كورد ل مەترۆپۆلێن توركیایێ نە ب تەنێ ژبەر زایەندا خۆ،هەروسا د هەمان دەمی دا ژبەر نژاد، دین و چینا خۆ ژی دئێتە دژبەركرن،ئەڤ جۆرە نكارن ژ هەڤ جوودا بێن كرن،لەورا ئەڤ كۆنسەپت پێشنیار دكەت كو دڤێت ئەم د ئانالیزا نەوەك هەڤیێ دا ب گەلەمپەری ل رەوش/مژارێ تەماشە بكەین و هشیار لێبگەرین،راستیا مە وەك مرۆڤ د ئانالیزكرنا نەوەك هەڤیێ دا دڤێت نە پیڤەر بتن،داكو ڕێ ل بەر پەرسپەكتیڤا گەلەمپەری و هەستیاریەكا رەوشێن دیتر ڕۆن بن.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
