نێچيرڤان بارزانى: نابيت زوونێن زه‌ر و كه‌سك هه‌بن
رووداو دیجیتاڵ
سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، “نابێت زۆنی سەوز و زەرد هەبێت، دەبێت زۆنی کوردستان هەبێت.” لەبارەی محەممەد شیاع سوودانی دوای هەڵبژاردنی وەکو سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق گوتی، “شایستەی ئەوەیە کە پشتگیری بکرێت” و داواش دەکات، “دەرفەتی پێبدرێت بۆئەوەی هەندێک لەو کێشانەی لە عێراق هەن، چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە.”
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەمیانی بەشداریکردنی لە دیداری مێری، کە تۆڕی میدیایی رووداو سپۆنسەری میدیایی دەکات، لەبارەی زۆنی سەوز و زەردەوە گوتی، “نابێت زۆنی سەوز و زەرد هەبێت، دەبێت زۆنی کوردستان هەبێت، من زۆر دژی بەکارهێنانی ئەو دەستەواژەیەم.”
دەربارەی کێشەکانی نێوان پارتی و یەکێتی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوەی خستەڕوو، “هێندە رەشبین نیم کە بڵێم کێشەکانی پارتی و یەکێتی چارەسەر ناکرێن، بەڵام ئەوە گرنگە کە چۆن سەیری یەکدی دەکەین، دەبێت هەردوولا دان بە هەڵەکانی خۆیاندا بنێن و بگەینە تێگەیشتنێکی هاوبەش.”
سەبارەت بە بەڕێوەنەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە کاتی خۆیدا، نێچیرڤان بارزانی گوتی، زۆر هەوڵی داوە هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بکرێت، “بەڵام بەداخەوە حیزبەکان لەسەر شتی زۆر بێ واتا” نەگەیشتنە ئەنجام؛ ئاماژەی بەوەش کرد کە سەرۆکایەتیی پەرلەمانیش حەزیان نەدەکرد ماوەی پەرلەمان درێژبکرێتەوە و هیوای خواست بتوانن بۆ هەڵبژاردنەکانی دیکە “دەستوورمان هەبێت.”
هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لە هەوڵەکانی هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ یەکگرتنەوەی پێشمەرگە کرد و گوتی، “زۆر هاوکارن بۆ یەکگرتنەوەی پێشمەرگە و، پرۆسەکەش بەرەو پێشەوە چووە، بەڵام هەمووی تەواو نەبووە و نابێت ئەو هەنگاوانە بە کەم ببینین.”
نێچیرڤان بارزانی داوای کرد، پرسی کوردانی ئێزدی نەکرێت بە “کارتی سیاسی و بەکاربهێندرێت” و گوتیشی، “ئێزدییەکان سەختیی زۆریان بینیوە، تاوەکو ئێستاش وەکو پێویستە ئاوڕیان لێنەدراوەتەوە.” داوایشی کرد، رێککەوتنی شنگال وەکو خۆی جێبەجێ بکرێت و “ئەو هێزانەی پەیوەندییان بە شنگالەوە نییە، دەبێت لەوێ دەربچن.”
لەبارەی دۆخی ئەمنیی عێراقەوە نێچیرڤان بارزانی گوتی، ئەگەر “دۆخی ئەمنیی عێراق تێکبچێت، هەرێمی کوردستانیش تێکدەچێت” گوتیشی، “هیوادارم عێراق و هەرێمی کوردستان توانیبێتمان وانە لە رابردوو وەربگرین.”
سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەش کرد، “مام جەلال و سەرۆک بارزانی ئەوەی لە توانایاندا بوو بۆ ئەم عێراقە کردیان.” گوتیشی، “سەقامگیریی عێراق بەندە بە هەرێمی کوردستانەوە. ئەگەر هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسییەوە سەقامگیر بێت، ئەمە دەستکەوت و سەرکەوتنە بۆ بەغدا،” مەرجی یەکەمی سەقامگیریی عێراقیش بە “چارەسەرکردنی کێشەکانی هەرێمی کوردستان” دەزانێت.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا نێچیرڤان بارزانی ئەوەی خستەڕوو، “ناکرێت بەغدا هەرێمی کوردستان بە کەم وەربگرێت، بۆ بەغدا وا باشترە کێشەکانی هەرێمی کوردستان چارەسەر بکات، هەولێر داوای چارەسەرکردنی کێشەکان بەپێی دەستوور دەکات.”
هەروەها سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لەوە کرد، لە ساڵی 2004ەوە هەر حکومەتێک لە عێراق پێکهێندراوە، “هیچ دەقێکی نووسراو لەنێوانمان نەبووە، بەڵام ئێستا یەکەمجارە رێککەوتنێک هەیە و واژۆ کراوە.”
دەقی پرسیار و وەڵامی نێچیرڤان بارزانی لە دیداری مێری:
مێری: دوای ساڵێک لە چەقبەستوویی سیاسی لە عێراق، چوار رۆژە حکومەت پێکهاتووە کە کارنامەیەکی 29 لاپەڕەیی پێشکەشکردووە، هەرێمی کوردستانیش بە هەردوو حیزبی دەسەڵاتدارەوە تێیدا بەشدارە، ئێوە چۆن دەڕواننە پێکهێنانی ئەو حکومەتە و حکومەتی محەمەد شیاع سوودانی دەتوانێ چ پێشکێشی هەرێمی کوردستان بکات؟ هاوکات هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێ هاوکاری ئەو حکومەتە بکات؟
نێچیرڤان بارزانی: دوای نزیکەی ساڵێک دواکەوتن، لە ئەنجامدا ئەمڕۆ دەبینین لە بەغدا حکومەتێک پێکهاتووە. هەر دروستبوونی ئەو حکومەتە هەنگاوێکی زۆر گرنگبوو بۆ ئەو دۆخەی ئێستا عێراق تێیدایە. پرسەکە تەنیا هەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو باسی هەموو عێراق دەکەین و خەمی ئێمەش تەنیا خەمی هەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو خەمی هەموو عێراقییەکانە. ئێستا دۆخێکی نوێ هاتووەتەپێش و هەرێمی کوردستان دەیەوێت زۆر بەجیددی یارمەتیدەربێت بۆ ئەوەی سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق و کابینەکەی سەرکەوتووبن. چونکە ئەگەر عێراق سەقامگیربێت، هەرێمی کوردستانیش سەقامگیر دەبێت، ئەگەر دۆخی ئەمنی لە عێراق تێکبچێت، دۆخی هەرێمی کوردستانیش تێکدەچێت، بۆیە ئەم شتانە هەمووی بەیەکەوە بەستراونەتەوە، ناتوانی بەغدا لە هەرێم جیابکەیتەوە یان هەرێم لە بەغدا جیا بکەیتەوە. ئەوەی من هیوای بۆ دەخوازم ئەوەیە، هەردوو لامان توانیبێتمان وانە لە رابردوو وەربگرین، هەروەکو ئێستا بەو پرسیارە لەخۆمانەوە دەستپێبکەین کە بابەتی سەرەکی کۆنفرانسەکەیە، ئایا عێراق بۆ هەمووانە؟ پرسیاری جیددی ئەوەیە ئاخۆ بە کردار عێراقییەکان هەست دەکەن کە عێراق بۆ هەمووانە؟ ئەگەر بچینە ناو ئەو بابەتەوە، پێموایە وەڵامەکەی زۆر سادەیە، نەخێر، ئەو هەستە نییە. دەبێ ئەوە دروستبکرێتەوە. دەبێ وانە لە هەموو ئەو هەڵانە وەربگرین کە لەم چەند ساڵەی رابردوو کراون. هەموومان خۆمان تاقیکردەوە، بەغدا خۆی تاقیکردەوە و هەرێمیش خۆی تاقیکردەوە، هەموو لایەک. بەڵام لە ئەنجامدا گەیشتینە یەک خاڵ، ئەویش ئەمەیە کە دەبێ یارمەتی یەکدی بدەین بۆ چارەسەری هەموو کێشەکانی عێراق. کێشەکانی عێراقیش ئاسان نین و زەحمەتن.
ئەوەی هەرێمی کوردستان داوای دەکات، ئەوەیە کە بەپێی دەستووری عێراق کێشەکان چارەسەر بکرێن. ئێمە لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2003وە کە بەشێکی سەرەکی بووین لە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق، سەرۆک مام جەلال و سەرۆک مەسعود بارزانی، ئەوەی لە توانایاندابوو بۆ ئەم عێراقە کردیان، تا ئاستێک ئێمە بۆ ئەوەی لەناو بەغدا کێشە دروست نەبێت، هێزەکانی پێشمەرگەمان وەکو بەشێک لە سیستمی بەرگریی عێراق ناردە بەغدا بۆ ئەوەی کێشەی ئەمنی بەغدا چارەسەربکات. پرسیارەکە ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستان، کە دەڵێم هەرێمی کوردستان مەبەستم کورد نییە، مەبەستم هەموو پێکهاتە کوردستانییەکانی هەرێمی کوردستانە، پرسیارەکە تائێستا ئەوەیە، ئەرێ سیستمی عێراق چییە؟ ئەو سیستمەی عێراق بەڕێوەدەبات چییە؟ ئەم سیستمە سیستمێکی ناوەندییە؟ سیستمێکی فیدراڵییە؟ ئەوەی لە دەستووری عێراقدا پێناسەی کردووە، دەڵێ سیستمێکی فیدڕاڵییە. پرسیارەکەم بۆ بەغدا ئەوەیە، ئەرێ عێراق بە کردار سیستمێکی فیدڕاڵی هەیە؟ وەڵامەکەی سادەیە، نەخێر. زۆر بەداخەوە عەقڵیەتێکی ناوەندیی بەهێز هەتا ئێستا ئەم وڵاتەی بەڕێوەبردووە. ئێمە پێش ساڵی 2003 دۆخمان وەکو ئێستابوو، پێش 2003 حکومەتی خۆمان هەبوو، پێشمەرگەمان هەبوو، پۆلیس و هەموو دەزگاکانی حکومەت… ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوا بە ئێمەیان گوت عێراقێکی نوێیە، ئێمەش بەهیوایەکی یەکجار زۆرەوە بەشداریمان کرد بۆ دروستکردنی ئەو عێراقە نوێیە. ئەمڕۆ قسەکەم بۆ گلەیی نییە لەوەی چی کراوە و چی نەکراوە، بەڵکو بۆ ئەوەیە کە دەبێ سەرلەنوێ دەستپێبکەینەوە و پێشموایە درەنگ نییە، بە بۆچوونی من درەنگ نییە بۆ ئەو دەستپێکردنەوەیە.
سەقامگیریی سیاسیی عێراق بەستراوەتەوە بە سەقامگیریی هەرێمی کوردستانەوە، ئەگەر هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسییەوە سەقامگیربێت، ئەمە دەستکەوت و سەرکەوتنە بۆ بەغدا. ئێمە ئەگەر بەجیددی بکەوینە ئەوەی کە ئەم کێشانەی لە نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە و چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە، عێراق بەتەواوەتی خۆی لە دۆخێکی باشدا دەبینێتەوە.
سەبارەت بە حکومەتی نوێی عێراق، هەتا ئێستا چەندینجار بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆکوەزیران قسەمان کردووە و خۆشی بەر لەوەی ببێتە سەرۆکوەزیران سەردانی هەولێری کرد، شایستەی ئەوەیە پشتگیری بکرێت و دەرفەتی پێبدرێت بۆ ئەوەی بتوانێت هەندێک لەو کێشانەی لە عێراقدا هەیە، چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. ئەگەر هەموو لایەکیشمان پابەندبین بە دەستووری عێراق و یارمەتی یەکدی بدەین، پێموایە کێشەکان چارەسەر دەبن.
لەم وڵاتەدا کێشەکان بەو لۆژیکەی، کێ بەهێزە و کێ لاوازە، چارەسەر نابن. ئێمە دەبێ وەکو عێراقی ئەمە بزانین کە دەبێ رێگەچارەیەک بدۆزینەوە بۆ چارەسەریی کێشەکانی عێراق، هاوکێشەیەک بدۆزینەوە کە چۆن بەیەکەوە لە جوگرافیایەکدا بژین کە پێیدەگوترێ عێراق. ئەوە گرنگترین دەستکەوت دەبێ بۆ هەموو عێراقییەکان.
لە لایەکی دیکەشەوە خەمی ئێمە خەمی عێراقییەکانە، ئەوان دوای ئەو هەموو ساڵە خۆیان بەراورد دەکەن، نەوەیەکی نوێ لە عێراق دروستبووە، بەبێ ئەوەی سەفەریش بکات، هەر لەڕێی ئینتەرنێتەوە دەزانێ لە وڵاتانی دەرەوە چی هەیە. دۆخی خۆی بەراورد دەکات بە دۆخی وڵاتانی دەوروبەر، بە بۆچوونی ئێمە عێراقییەکان شایستەی ژیانێکی زۆر باشترن لەوەی کە ئێستا هەیانە. ئێستا ئەو دەرفەتەش هەیە، شوکر بۆ خودا وڵاتێکی دەوڵەمەندە و تواناکانی زۆرە، دەکرێت عێراق ببێتە پێشەنگ لە هەموو ناوچەکە. پرسی خزمەتگوزارییە، پرسی ئەو خۆپێشاندانانەی کە ئێمە لە عێراق دەمانبینی بەشێوەیەکی گشتی، هەموو دەمانبینی کە داواکارییەکانیان رەوایە، داوایان ئەوەیە وڵات باشتربێت، هەلی کار هەبێت و گەنجەکان بتوانن ژیانێکی باشتریان هەبێت، من پێموایە عێراقییەکان شایستەی ئەوەن.
مێری: پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت ساڵێکی خایەند، لەو ماوەیە خۆپێشاندان کرا، کۆمەڵێک بڕیار لە دادگەی فیدڕاڵی دەرچوون، هەڵکوتانەسەر پەرلەمان روویدا، نزیکەی 70 کەس لە شەڕ و پێکدادانەکەی 29-8-2022 کوژران، هەولێر 12 مووشەکی بەرکەوت و هەڕەشەی لێکرا، ناکرێ ئەو پرۆسەیە بەردەوام بێت، ئێستا ئەگەر هەڵبژاردنێکی نوێ بێتە پێشەوە، سیستمی سیاسی بە هەمانشێوە تێبپەڕێت، روانگەی ئێوە بۆ ئەوەی سیستمی عێراقی تووشی ئەو گرفتانە نەبێتەوە چییە؟
نێچیرڤان بارزانی: دیموکراسی بەڵێنێک یان خەڵاتێک نییە بدرێتە وڵاتێک و بڵێن ئەوە دیموکراسییە خەڵاتێکە بۆ وڵاتەکە و دەبێ جێبەجێ بکرێت، بەڵکو ئەمە کولتوورە، لە عێراقدا ئەگەر لە ساڵەکانی 2003 و 2004ەوە تائێستا بەراوردێک بکەین، دەبینین پێشکەوتنی زۆرمان بەدەستهێناوە، بەڵام راستییەکەی نەگەیشتووینەتە ئەو قۆناخەی بۆ نموونە لە بەریتانیا هەیە. لە دەستپێکی هەڵبژاردندا کە هاوپەیمانیی سێقۆڵی دروستبوو، بەو هیوایە دروستبوو کە سیستمەکە دیموکراسییە و ئەو لایەنانەی لە هەڵبژاردن براوەن، دەتوانن بەیەکەوە حکومەت پێکبهێنن، بەڵام ئێمە بینیمان پرسی عێراق زۆر ئاڵۆزترە لەوە. پرسەکە ئەوە نییە کە تەنیا عێراق خۆیەتی، زۆر فاکتەری دیکە هەن کە دەستیان لەناو بابەتەکەدایە و بەئاسانی ئەوە ناچێتەسەر. کەواتە مادام ئەوە بەو ئاسانییە ناچێتەسەر، ئێمە دەبێت بۆ هاوکێشەیەک بگەڕێین کە چۆن بتوانین لەو قۆناخەدا بەیەکەوە وڵاتەکە بەڕێوەببەین.
ئەوەی ئێستا لە بەغدا دروستبووە، ئەگەر بەراوردی سەرۆکوەزیرانی ئێستا و پێشتر بکەیت، سەرۆکوەزیرانی پێشوو هیچ پاڵپشتییەکی ئەوتۆی نەبوو لەلایەن حیزبەکانەوە، بەڵام سەرۆکوەزیرانی ئێستا سبەی هەر بڕیارێک بدات، لایەنەکانی دیکە و بەتایبەتی شیعە ناتوانن بڵێن ئەم سەرۆکوەزیرانە بێ پشتیوان بووە، ئەو پشتیوانیی هەموو لایەنەکانی شیعەی هەیە، پشتیوانیی کوردی هەیە، پشتیوانیی سوننەی هەیە، ئەو حکومەتە زۆر جیاوازە لەگەڵ حکومەتی پێشتر. بۆیە جاوەڕوانیی ئێمەش بۆ چارەسەری کێشەکانی عێراق لەو سەرۆکوەزیرانە جیاوازە لە سەرۆکوەزیرانەکانی دیکە. بۆیە بەرپرسیارێتیی سەرشانی ئەو زۆر زیاترە و گەورەشە. عێراق لە قۆناخی گواستنەوەدایە، لە قۆناخی تێپەڕبوونە، تا بگەینە ئەوەی ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵات هەبێت، واقیعی عێراق لە راستیدا بۆ ئەو قۆناخە ماویەتی.
مێری: کێشەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەغدا هەمووی لە رابردوودایە، لەدوای پەسندکردنی دەستوورەوە تائێستا کێشەکان بەردەوام هەڵدەپەسێردرێن و هەموو ساڵێک لە بودجە دەخرێنە ساڵی داهاتوو، هەر لە حیساباتی خیتامی و داهاتی گومرگ و پرسی نەوت و غاز و مادەی 140 کە تەنیا لەکاتی هەڵبژاردنەکان بە دێڕێک باسدەکرێت و دواتر لەبیر دەکرێت، ئێمە چۆن بتوانین وابکەین بەیەکجاری هەردوولا لەیەکدی بێنە پێشەوە بۆ چارەسەری ئەو کێشانە و ئاسۆیەکی نوێ بۆ لەمەولا بێتە کایەوە؟
نێچیرڤان بارزانی: لە ساڵی 2004ەوە هەر حکومەتێک لە عێراق پێکهاتووە، نووسراوێک بەو شێوەیەی کە ئێستا هەیە، لەگەڵ ئەو سەرۆکوەزیرانەی راسپێردراوە، بە نووسین نیمانە واژۆ کرابێت. ئەوە یەکەمجارە ئێمە وەک دوو هێزی سەرەکی لە کوردستان، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان، لەگەڵ لایەنەکانی پێکهێنانی حکومەت رێککەوتنێکمان هەیە کە ئەو رێککەوتنە واژۆ کراوە. رێککەوتنەکە هەموو ئەو کێشانەی کە ئێستا باسی لێدەکەین، هەر لە پرسی نەوت و بودجەوە تاوەکو پرسی شنگال، هەموویان کاتیشیان بۆ دیاریکراوە. کەواتە جیاوازیی ئەمجارە لەگەڵ رابردوو ئەوەیە کە ئێمە لەسەر لاپەڕە شتێکی واژۆ کراومان بەیەکەوە هەیە. لەمەش گرنگتر، هەتاکەی بەغدا پێیوایە دەبێ ئەو کێشانە بەم شێوەیە بمێننەوە و چارەسەریان بۆ نەدۆزرێتەوە، پرسیارە جەوهەرییەکە ئەوەیە: ئایا بەغدا دەیەوێت عێراقێکی سەقامگیر هەبێت لەڕووی سیاسی و ئابووری؟ بۆ سەقامگیریی ئەو عێراقە، مەرجی یەکەم ئەوەیە، دەبێ ئەم کێشانەی ئەمڕۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەیە، چارەسەریان بکات. ئەوە مەرجێکی سەرەکییە بۆ هەر کەسێک کە لە بەغدا دەبێتە دەسەڵاتدار.
هەرێمی کوردستان دەیەوێ کێشەکان چارەسەربکات، ئەمڕۆ دەنگی هەرێمی کوردستان دەنگێکی گەورەیە، ئەگەر بە قەوارەش بچووک بێت، بەڵام لەڕووی نێودەوڵەتی و ناوچەییەوە دەنگێکی گەورەیە. ئەو دەنگە گەورەیەش لە بەرژەوەندیی بەغدا باشترە لەوەیە کە بڵێین کێشەکان بەرەو چارەسەر دەڕۆن و ئێمە خەریکین چارەسەر دەکەین. بۆ بەغدا من تێناگەم باشییەکەی چییە، ئێمە بچینە هەر وڵاتێک، یەکەم شت پێیان بڵێن، عێراق هیچ ناکات و کێشەکان چارەسەرنابن و… بەڕاستی ئەمە بۆ عێراق زۆر خراپە. واتا ناکرێت بەغدا هەرێمی کوردستان بە کەم وەربگرێت، هەرێمی کوردستان لەڕووی نێودەوڵەتی و ناوچەییەوە جێگەی تایبەتی خۆی هەیە. بۆ بەغدا باشترە ئەم کێشانە لەڕووی سیاسییەوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان چارەسەر بکات و ئەوەی هەرێمی کوردستانیش داوای دەکات شتێکی زۆر گەورە نییە، دەیەوێت بەپێی دەستوور چارەسەرەکان بکرێن. با پرسی نەوت وەک نموونەیەک باسی بکەم. بەداخەوە لە بەغدا کە باس لە پرسی نەوت دەکرێت، هەمووی دەبەسترێتەوە بە پرسی سەروەریی عێراق.
ئێمە نە دەمانەوێ سەروەریی عێراق پێشێل بکەین و نە مەبەستیشمانە، سەیرکردن و شێوەی بیرکردنەوەی ئێمە بۆ پرسی نەوت و گاز زۆر زۆر جیاوازە لە شێوەی بیرکردنەوەی بەغدا. ئێمە وەکو کاڵایەکی بازرگانی سەیری دەکەین و دەمانەوێ ئەم کاڵا بازرگانییە بە شێوەیەک بێت، لە خزمەتی هاووڵاتییانی عێراقدا بێت و لە ئەنجامدا بتوانێت یارمەتیی خزمەتگوزاری بدات بۆ هەموو گەلی عێراق. ئێمە بەو شێوەیە سەیری دەکەین، بەڵام راستەوخۆ دەیبەستنەوە بە پرسەکانی سەروەری و پرسی یەکگرتنی عێراق. با هەر نموونەیەک وەک خۆی باسبکەین، بارودۆخی جوگرافیایی هەرێمی کوردستان ئەگەر تەنانەت نەوتیشی هەبێت، نەوت ناتوانێ سەربەخۆیی بۆ کوردستان بەدیبهێنێت، رەنگە بتوانێت خۆشگوزەرانی بۆ هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان دروستبکات، بەڵام نابێتە هۆکاری ئەوەی سەربەخۆیی کوردستان هەبێت، لەبەرئەوەی جوگرافیای کوردستان جوگرافیایەکی ئاڵۆزە.
بۆیە دەبێ دید و بۆچوونی بەغدا لەسەر هەرێمی کوردستان بگۆڕدرێت، هەرێمی کوردستان هاوبەشی سەرەکیی بەغدایە و دەبێ ئەمە قبووڵ بکرێت، باری سەرشانی ئەم سەرۆکوەزیرانە زۆر گران دەکەین، بەڵام مافی خۆمانە، چونکە ئێمە ئەو حکومەتە بە یەکێک لە دوایین دەرفەتەکانی خۆمان دەزانین بۆ چارەسەری ئەو کێشانەی لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە.
مێری: باسی کورد دەکەی لە بەغدا، وەک ئەوەیە ئەو بارە لەسەر شانی بەغداییەکانە نەک لایەنی کوردی، بەڵام راستییەک هەیە، کە کورد هەتا ساڵی 2010 پێگەی زۆر بەهێز بوو و توانی سەرۆکوەزیران بگۆڕێت، ئەویش لەبەر ئەوە بوو یەکدەنگ بوون، جاران لایەنە عێراقییەکان دەیانگوت ئێمە ئیرەیی بە کورد دەبەین بەوەی لە هەرێم کۆمەڵێک کێشەیان هەیە، بەڵام دێنە بەغدا و یەکدەنگن، ئەمجارەیان لایەنە کوردییەکان بەسەر هاوپەیمانیەتییەکاندا دابەشبوون و هەرکامە و بە جیاواز داوای مافی کورد دەکەن، کە بەو شێوەیە پەرتەوازە بووی، بەغدا چۆن گوێت لێ رابگرێت؟ بۆ کورد بە 64 کورسییەوە ناچێت دانوستاندن بکات، بەتایبەت لەوکاتەی چوارچێوەی هاوئاهەنگی و رەوتی سەدر پێویستییان بە یەک کورسی بوو، زۆربەی ئەو مافانەی ئێستا داوای دەکات، دەیتوانی بیسەپێنێت، بۆ ئێمە هەندێکیش نەیەینەوە سەر خۆمان، کە بۆچی لە بەغدا پەرتەوازەین؟ بە بۆچوونی ئێوە لەو پەرتەوازەبوونە چەندمان زیان کردووە؟
نێچیرڤان بارزانی: من کە لەسەر بەغدا قسەم کرد، بۆ ئەوە نەبوو کە هەموو لۆمەکە بخەمە سەر بەغدا. بەهیچ شێوەیەک. گوتم کە هەردوولامان دەبێ وانە لە هەڵەی رابردوو وەربگرین و بە بۆچوونی من ئەمڕۆ دەرفەتێکمان لەبەردەمە بۆ راستکردنەوەی هەڵەکان. مەبەست ئەوە نییە کە بڵێین یەکلایەنەیە و تەنیا دەیخەمە ئەستۆی بەغدا و ئێمە هیچ کێشەیەکمان نییە. راستییەکەی هەر پێویست ناکات ئەو مشتومڕییە بکرێت، پێموایە دەبێت دابنیشین و بڵێین دەستوورێکمان هەیە و بەپێی ئەم دەستوورە ئەرکەکانی ئێمە ئەوەیە و مافەکانیشمان ئەمانەن، بەپێی دەستووری عێراق. ئێمە هەم دەمانەوێ ئەرکەکانی خۆمان جێبەجێ بکەین و هەم داوای مافەکانی خۆشمان دەکەین، لەوە زیاتر و کەمتر نییە. بەڵام ئەو پەرتەوازەییەی ئێمە لە هەرێمی کوردستان هەمانە، نەک تەنیا زیانێکی گەورەی بە کورد گەیاندووە، بەڵکو لە هەموو روویەکەوە کاریگەریی خراپی داناوە. ئێمە ئەگەر بە یەکگرتوویی لە بەغدابین، هەم بەهێزترین و هەم سەنگیشمان زیاترە، گومان لەوەدا نییە. ئەوەی بۆ ئەمجارە گرنگە، ئەو رێککەوتنەیە کە لەگەڵ چوارچێوەی هاوئاهەنگی کردوومانە، باسی پێشتر ناکەم. بەتایبەتی ئێمە وەک دوو لایەنی سەرەکیی کوردستانی، بەیەکەوە ئەوەمان واژۆ کردووە، ئینجا لە تاکتیکدا هەندێک کێشەمان هەبووە، راستە یەک بەرەو ئەولا چووە و ئەویتر بەرەو ئەملا چووە، بەڵام لەڕووی ستراتیژی و ئەوەی کە ئێمە بەیەکەوە داوای مافەکانی خۆمان بکەین، هەردوولامان کۆدەنگ بووین و بەیەکەوەش واژۆمانکرد.
مێری: با بێینە سەر پرسی سەروەریی عێراق کە کوردیش لێی زەرەرمەند بووە، ئێستا تورکیا هاتووەتە ناو خاکی هەرێمی کوردستانەوە، درۆنی تورکی هەفتانە بۆردوومانی ناوچەکانی کوردستان دەکات، ئێران تۆپبارانی ناوچە سنوورییەکان دەکات و هێزی هێناوەتە سەر سنوورەکان، هەولێر بە مووشەکی دوورهاوێژ دەکرێتە ئامانج و عێراق بێدەنگە، ئێوە وەکو هەرێمی کوردستان و وەک سەرۆکی هەرێمی کوردستان و حکومەت و لایەنە سیاسییەکان چۆن دەتوانن پێگەی هەرێمی کوردستان بەکاربهێنن بۆ ئەوەی لەو مەترسییانە بیپارێزن؟ لەبەر ئەوەی ئێرانییەکان خۆیان گوتویانە ئەگەر ئەو مەرجانە جێبەجێ نەکرێن، دێینە ناو هەرێمی کوردستانەوە و راستییەکەش ئەوەیە ئەگەر بێنە ناوەوە هەرێمی کوردستان دەرەقەتیان نایە و ئەوە کاری حکومەتی عێراقە، کە لە رابردووش لێی بێدەنگبووە، ئێوە چ بەرنامەیەکتان هەیە بۆ ئەوەی ئەو هەرێمە بچووکە بپارێزرێت؟
نێچیرڤان بارزانی: پرسیارێکی گرنگ و لەجێی خۆیەتی، پێموایە دەبێ ئەو پرسیارانە لە برایانی خۆمان لە بەغدا بکەین، پێشێلکردنی سەروەری رێک ئەمەیە. پێشێلکردنی سەروەری ئەوە نییە کە ئێمە نەوتمان هێناوە و دەرمانکردووە و… ئەمە پێشێلکردنی سەروەرییە. وەکو بنەما لە هەرێمی کوردستان، هەر لە کۆنەوە یەک بنەمامان پەیڕەو کردووە، ئێمە نامانەوێ هەرێمی کوردستان ببێتە شوێنی کێشە دروستکردن بۆ دراوسێکانمان. ناکرێ هەرێمی کوردستان وەکو ناوچەیەکی ئارام سەیربکرێت و لە هەرێمی کوردستانەوە کێشە بۆ دراوسێکانمان دروستبکرێت. ئێمە لەگەڵ ئەو بنەمایەین و زۆریش هەوڵمانداوە و کاریشمان کردووە کە دەبێ ئەوە پارێزراوبێت.
بەڵام ئەوەی کە ئێستا دراوسێکانمان دەیکەن، رێک ئەو شتەیە کە دەبێت عێراق زۆر بەجیدی وەریبگرێت و تائێستا بەغدا ئەو بابەتەی بە جیددی وەرنەگرتووە. پێشنیازی ئێمە بۆ بەغدا ئەوە بووە لیژنەیەکی هاوبەش دروستبکەین بۆ قسەکردن لەسەر ئەو بابەتە، لەبەر ئەوەی ئەو بابەتە دوو لایەنی هەیە، لایەنێک پەیوەندی هەیە بە سەروەریی عێراقەوە، لایەنێکی دیکەش پەیوەندی هەیە بە ئاسایشی کوردستانەوە، ئەمن و ئاسایشی کوردستانیش پەیوەندی بە ئەمن و ئاسایشی بەغداوە هەیە. ئێمە داوامان لە عێراق کردووە لیژنەیەکی هاوبەش دابنێین و قسە لەسەر ئەو بابەتە بکەین. لە پلەی یەکەمدا ئەو بابەتە بەرپرسیاریێتی حکومەتی فیدڕاڵە کە دەبێ زۆر بەجیدی لەسەری بوەستێت، بەڵام هەتا ئێستا هیچیان نەکردووە.
مێری: ئەو کێشە سیاسییانەی ئێستا لە هەرێمی کوردستان کەوتوونەتە نێوان زۆنی سەوز و زەرد، هەموو خەڵکی لێی ناڕازین، پێشتر کە شەڕی براکوژییان لەنێواندا هەبووە، کێشەکانیان بەو خراپییەی ئێستا نەبووە، ئێوە هەوڵێکی زۆرتان دا بۆ کۆکردنەوەی لایەنە سیاسییەکان و چەندین کۆبوونەوەشتان بۆ دروستکردنی یەکڕیزی لایەنەکان رێکخست، تەنانەت نەتەوە یەکگرتووەکانیشت هێنایە ناو کۆبوونەوەکان، بەڵام ئەو لایەنانەی ئێستا دەسەڵاتی هەرێمی کوردستانیان لە دەستە، دەیانەوێ چی لەو هەرێمە بکەن؟
نێچیرڤان بارزانی: یەکەم شت پێموایە نابێ زۆنی سەوز و زەرد هەبێت، دەبێ زۆنی کوردستان هەبێت. خۆم زۆر دژی بەکارهێنانی ئەو دەستەواژەیەم. ئەو دەستەواژەیە دروست نییە و بە بەکارهێنانیشی جگە لە لاوازکردنی پێگەی هەرێمی کوردستان، هیچ شتێکی دیکەمان دەستناکەوێت. یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هاوبەشی سەرەکیی پارتی دیموکراتی کوردستانە، لە پرۆسەی سیاسیدا لە ساڵی 2003وە هەتا ئێستا و پێش ئەوەش سەرباری هەموو ئەو کێشانەی لە نێوان یەکێتی و پارتیدا هەبووە، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هاوبەشی سەرەکیی پارتی بووە. حەزدەکەم راشکاوانە بیڵێم، لەلای پارتی دیموکراتی کوردستان، سەرەڕای ئەو کێشانەی هەیە، ئێستاش یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وەکو هاوبەشێکی سەرەکی بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان دەمێنێتەوە. بەڵێ کێشە هەیە و ناتوانم حاشای لێبکەم. کێشەمان هەیە و ئەو کێشانەش دەبێ چارەسەر بکرێن. وەک ئاماژەت بە بەرپرسیاریێتیی مندا، ئەوەی لە توانامدا هەبووە تائێستا کردوومە بۆ چارەسەری ئەو کێشانە، ناشتوانم بڵێم چارەسەری بنەڕەتیمان بۆ کردوون، بەڵام لە زۆر قۆناخیشدا چارەسەرمان کردووە بۆ ئەوەی کێشەکە گەورەتر نەبێت. من ئەوەندە رەشبین نیم بەوەی ئەو کێشانە چارەسەر ناکرێن، من دەڵێم بەڵێ، ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە ئێمە چۆن سەیری یەکدی دەکەین. لای خۆمانەوە ئێمە وا سەیری یەکێتی دەکەین، وەکو هاوبەشی سەرەکیی خۆمان و دڵنیام یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیش بەو شێوەیە سەیری پارتی دەکاتەوە. کەواتە ئەمە لەڕووی ستراتیژییەوە مادام بەو شێوەیە بێت، هەردوولامان دەبێ وەک چۆن باسی خۆمان و بەغدا دەکەین، رێک بەو شێوەیەش هەڵسوکەوت لەگەڵ یەکدی بکەین، دابنیشین و بزانین هەڵەکانمان چییە، یەکێتی دان بە هەڵەکانی خۆیدا بنێت و پارتی دان بە هەڵەکانی خۆیدا بنێت و هەردووکمان بگەینە تێگەیشتنێکی هاوبەش بۆ بەڕێوەبردنی ئەم وڵاتە. باش و خراپ، نە پارتی جێگرەوەی یەکێتییە و نە یەکێتیش جێگرەوەی پارتییە، ئێمە تەواوکەری یەکترین لەم وڵاتەدا وەکو دوو لایەنی سەرەکی، ئەمەش بۆ ئەوە نییە لایەنەکانی دیکە لەم پرۆسەیەدا دەوریان نەبێت، نەخێر، بەپێچەوانەوە، ئەوانیش هەن، بەڵام من باسی دوو لایەنی سەرەکی دەکەم. هەندێکجار ئەو برادەرانە دەبێ باری ئێمە هەڵگرن و هەندێکجار ئێمە دەبێ باری ئەوان هەڵبگرین، بەڵام لە ئەنجامدا دەبێت هەردوولامان جیددی بین بۆ ئەوەی چارەسەر بۆ کێشەکان بدۆزینەوە. ئەمەش بۆ موجامەلە نییە، بەڵکو زۆر بەدڵنیاییەوە دەڵێم کە ئێمە چارەسەر دەدۆزینەوە. کێشە هەیە، ئێمە رێگەچارە دەدۆزینەوە بۆ چارەسەرکردنیان و دەرفەتی ئەوە نادەین جارێکی دیکە ئەو پرسیارە بکەیتەوە.
مێری: شێخ جەعفەر شێخ مستەفا کە جێگری ئێوەیە، شەوی رابردوو بەڕوونی باسی لەوە کرد، دوو ئیدارەیی هەیە و لە هەولێر هێزێک چواردەوری ماڵی جێگری سەرۆکی حکومەتی گرتووە و کۆمەڵێک بابەتی دیکەشی باس کردووە، کە بەو واتایەیە کێشەیەک هەیە، ئێوە بە ئەندازیاری ئاوەدانی ناسرابوون، ساڵی 2017 کاتێک هەرێمی کوردستان کەوتە ژێر گەمارۆ، بووی بە ئەندازیاری دیپلۆماسی و لەگەڵ قوباد تاڵەبانی کارێکی زۆرتان کرد بۆ ئەوەی ئەو گەمارۆیە نەمێنێت و توانیتان هەرێمی کوردستان بگەیێننە ئاستێک کە هەناسەیەک بدات، ئێستا پێویستە ئەو توانایەی لە ئەندازیاریدا هەتە بەکاری بهێنی بۆ ئەوەی ئەو نیگەرانییانەی شێخ جەعفەر بە دڵێکی سووتاوەوە باسی دەکات نەمێنێت، ئێوە چۆن ئەو توانایەی خۆتان بەکاردەهێنن بۆ نەمانی ئەو بابەتانە؟
نێچیرڤان بارزانی: من هەموو چاوپێکەوتنەکەی شێخ جەعفەرم نەخوێندووەتەوە، بەڵام هەندێکیم بینیوە، بە دڵنیاییەوە وا وەریدەگرم کە لە دڵسۆزی و بۆ چارەسەرکردن دەیەوێت ئەو قسانە بکات، نەک بۆ ئەوەی ئاگری ناتەبایی نێوان هەردوولا زیاتر بکات. پێشموایە بۆ کەسێکی وەکو شێخ جەعفەر لە پێگەی جێگری سەرۆکی هەرێم و وەکو کەسێک کە هەموو خزمەت و تەمەنی خۆی پێشمەرگە بووە و خەباتی کردووە، من بە دڵسۆزی وەریدەگرم. هەرچەند رەنگە تێبینیم هەبێت و ئەو شتانە دەکرا بە تایبەتیتر بۆ نموونە لەگەڵ من باسی کردبا و رەنگە پێویست نەبووبا لە راگەیاندن و بەم شێوەیە باس کرابا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تێدەگەم لەوەی کە گەیشتووەتە چ قۆناخێک. واتا پەیامەکە و قسەکانی نیشانەی ئەوەیە کە ئەو پرسە جیددیە و دەبێ چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە و چارەسەریشی بۆ دەدۆزینەوە.
مێری: ماوەیەکی زۆرە رەشنووسی دەستوور لە پەرلەمانە و تۆزی لەسەر نیشتووە، بەپێی مادەی 120ی دەستووری عێراق هەرێمی کوردستان مافی خۆیەتی ببێتە خاوەنی دەستوور، هەبوونی ئەو دەستوورە گەرەنتی دەسەڵاتی دادوەری و جێبەجێکردن دەکات و پرۆسەی دیموکراسی بەڕێوەدەبات و کاتی هەڵبژاردن دیاریدەکات کە رووحی سیستمی دیموکراسییە، بۆچی ئەو دەستوورە نەنووسرێتەوە؟
نێچیرڤان بارزانی: من خۆم زۆر هەوڵم بۆ ئەمە داوە و کاک قوباد تاڵەبانیش لە بەشی زۆری کۆبوونەوەکان ئامادە بووە، زۆرم هەوڵدا لەگەڵ هەموو لایەنەکان بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بکرێت، وەکو سەرۆکی هەرێمیش هەموو ئەو رێکارانەی لەسەر شانم بووە، هەمووم جێبەجێکردووە، بە نووسینی نامە بۆ پەرلەمانی کوردستان و رۆژی هەڵبژاردنیشم دیاریکردووە، بەڵام زۆر بەداخەوە حیزبەکان لەسەر شتی زۆر بێمانا نەگەیشتنە ئەنجام، شتەکە ئەوەندە بێمانا بوو، بڕوا بکەن مرۆڤ هەر ناتوانێ باسیشیان بکات، لەبەرئەوەی پێویست نەبوو. کێ کورسیی زیاتر دەبێت و کێ کەمتر دەبێت، لە ئەنجامدا کاری پەرلەمانی لەنێو پەرلەماندا دەبێ بەیەکەوە کارکردن بێت، دەبێ لۆبی دروستکردنبێت لەناو پەرلەمان، دەبێ بەیەکەوە کاربکەن بۆ تێپەڕاندنی یاسای باش بۆ ئەم وڵاتە. ئێمە وەکو پارتی سەردەمێک زیاتر لە 30 کورسیمان هەبووە، ئێستا زیاتر لە چل کورسیمان هەیە، بەڵام ئەوکات زۆر بەهێزتر بووین لە ئێستا، لەبەرئەوەی لۆبییەکی بەهێزمان لەناو پەرلەماندا هەبوو، کارمان بەیەکەوە دەکرد.
ئێستاش بەداخەوە پەرلەمان ناچاربوو، من پێموایە نە سەرۆکی پەرلەمان و نە جێگری سەرۆکی پەرلەمان و نە ئەوانەش کە لە پەرلەمانن، هیچیان حەزیان نەدەکرد تەمەنی پەرلەمان بۆ ساڵێک درێژبکرێتەوە، گرنگ ئێستا ئەمە کراوە. بۆ بابەتی دەستوور، دیسان ئەگەر وەکو دەسەڵات سەیری بکەیت، ئەوەی کە لەسەر شانی من بووە وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ئەوە بۆ بەرگریکردن نییە لە خۆم، من لەگەڵ جەنابت هاوڕام کە دەبێ هەرێمی کوردستان دەستووری خۆی هەبێت. هەبوونی دەستووریش لە هەرێمی کوردستان، بەپێی دەستووری عێراقی، لەگەڵ بەغدا ناکۆک نییە و لەسەر ئەو دەسەڵاتانەیە بەغدا بە ئێمەیداوە، ئێمە شتێک ناکەین جیاواز لە دەستوور. من پێموایە ئەگەر هەرێمی کوردستان بەم شێوەیە بڕوات، رۆژێک دادگەی فیدڕاڵی بڕیارێک دەردەکات و دەڵێت، بۆ ئێوە دەستوورتان نییە؟ ئەگەر هەیە تاوەکو ئەو ئاستەش بڕوات. ئێستا تۆپەکە لە گۆڕەپانی پەرلەمانە، پێم راگەیاندوون کە هەموو ئاسانکارییەکیان بۆ دەکەم، هەرچەند بەهۆی سەرهەڵدانی کۆرۆنا پرۆسەکە هەندێک دواکەوت، بەڵام ئێستا جارێکی دیکە دەستیان پێکردووەتەوە و ئێمە هیوادارین لەو ماوەیەی پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژکردووەتەوە، بتوانین بۆ هەڵبژاردنەکانی دیکە دەستوورێکمان هەبێت و ئەو دەستوورە بتوانێت چارەسەری ئەو کێشانە بکات کە لە حوکمڕانی کوردستاندا هەیە.
مێری: بابەتی یەکگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە یەک لەو بابەتانەیە هاوپەیمانان زۆر پێداگری لەسەر دەکەمن و تائێستاش یەکەکانی حەفتا و هەشتا بەتەواوەتی یەکنەخراون و کاری جیددی ئەوتۆی لەپێناودا نەکراوە، تاکەی ئێمە هێزی پێشمەرگە و دژەتیرۆر و کۆمەڵێک هێزی سەربازی حیزبیمان هەبێت و وەک دامەزراوەیەک نەیانخەینە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە نوێنەرایەتیی خەڵک دەکات، ئێوە چۆن دەتوانن ئەو پرۆسەیە بەرەوپێش ببەن؟
نێچیرڤان بارزانی: هاوبەشەکانمان، هێزەکانی هاوپەیمان لە هەرێمی کوردستان، هەموویان بەجیددی یارمەتیدەرن بۆ ئەوەی ئەو پرۆسەیە رێڕەوی خۆی وەربگرێت بۆ چارەسەربوون، ئەگەر ئەمڕۆ ئێمە لە پرۆسەی یەکگرتنەوەی پێشمەرگە بڵێین هیچ نەکراوە راست نییە، لەبەرئەوەی کار کراوە و پرۆسەکەش بەرەوپێشەوە رۆیشتووە و هەندێک کاری باشیش کراوە، بەڵام ئەگەر بشڵێین کارەکان هەموویان تەواوبوون، نا، تەواو نەبووە، ئەو هەنگاوانەی نراون، ناکرێ بە کەمیان ببینین، دەبێ ئەوانە بە هەنگاوی جیددی ببینین. ئەو گوشارەی هاوپەیمانان دروستیدەکەن لە دڵسۆزییانە بۆ هەرێمی کوردستان و دەیانەوێ هێزەکان یەکبگرن و کێشەیان نەمێنێت. ئێمە پرۆسەکەمان دەستپێکردووە و زۆر بەهێواشی دەڕوات، بەڵام پرۆسەیەکە و دەستیپێکردووە. ئەمە بۆ ئەوە نییە من بڵێم هەموو شتێک تەواوە و هیچ کێشەیەک نییە، لەبەرئەوەی لە کوردستاندا ئێمە دەبێ بە واقعی سەیری کێشەکان بکەین، کە بەو شێوەیە سەیرمان کرد، دەبینین ئەو پرۆسەیە بەئاسانی تەواو نابێت، هەتا ئێستاش ئەوەی کە کراوە، هەنگاوی باش بەرەوپێش نراوە. بۆچوونەکانی خۆشم لەسەر یەکگرتنەوەی پێشمەرگە لە دوو رێوڕەسمی زاخۆ و سلێمانی بە راشکاوی باسکردووە.
مێری: ئێوە هەوڵێکی زۆرتانداوە بۆ رزگارکردنی ژن و منداڵانی ئێزدی لەژێر دەستی داعش و وەک خۆشیان لەو کۆنفرانسە ئاماژەیان پێدا، هاوکاری و پشتیوانی زۆرت کردوون، بەڵام ئێزدییەکان تائێستاش کێشەی زۆریان هەیە، رێککەوتنێک لەبارەی شنگالەوە کرا کە بەچاودێریی نەتەوە یەکگرتووەکان بوو، ئێوە چۆن بەهانای کێشەکانی کوردی ئێزدییەوە دەچن و چیش بکرێت بۆ ئەوەی رێککەوتنەکە جێبەجی بکرێت بۆ ئەوەی دۆخی شنگال ئاسایی ببێتەوە؟
نێچیرڤان بارزانی: ئەوەی ئێمە کردوومانە، نە سوپاسی دەوێت و نە بۆ چەپڵەلێدان و سوپاس کردوومانە، نەتەوەی خۆمانە و ئەوەی کە کراویشە ئەرکێک بووە و جێبەجێمان کردووە، ئەگەر بە تەواوەتیش نەمانکردووە یان بە کەموکوڕی بووە، ئێمە داوای لێبووردن لەو میللەتە دەکەین، نەک لەوەی کە منەتێک بکەین بۆ ئەوەی شتێکمان بۆیان کردووە، من سوپاسیان دەکەم کە باسیان کرد، بەڵام ئەوەی جێبەجێمان کردووە شتێکی یەکجار کەمبووە لە کێشە و نەهامەتییەک کە تووشی ئێزدییەکان هاتووە، هەم ئێزدییەکان و هەم مەسیحییەکان، هەردووکیان و هەریەک بە شێوەیەک بوون، بەڵام ئەوەی کە نەهامەتی یەکجار زۆری بینیوە ئێزدییەکانن، زۆر جیاواز لە هەموو پێکهاتەکانی دیکە. ئەوان لەسەر ناسنامەی ئایینی خۆیان لەم وڵاتەدا وەکو خۆیان ئاماژەیان پێدا، لە مێژوودا چەند هێرشیان کراوەتەسەر و زۆر بەداخەوە کە تاوەکو ئێستاش وەکو پێویست لەدوای ساڵی 2014ەوە ئاوڕیان لێنەدراوەتەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان. کێشەکانیان زۆر زۆر قووڵە و برینیان زۆر گەورەیە، دەبێ هەموو لایەکمان یەک شت بکەین، ناکرێت پرسی ئێزدییەکان بکەین بە کارتێکی سیاسی و بەکاری بهێنین، هیچ لایەنێکی سیاسی نابێ ئەوە بکات. ئەوە هەنگاوی یەکەمە، ئەو میللەتە خەریکە تووشی کێشەی گەورەتر دەبێت، خەریکە لەناودەچێت و خەریکە ناسنامەی نەتەوەیی و دینی خۆیان لەبیردەکەن، چوونەدەرەوە چارەسەر نییە بۆ ئەو میللەتە، پێش هەر دینێک ئەوان لەم وڵاتەدا ژیاون و بەرگەی هەموو ناخۆشییەکیشیان گرتووە، هەرچیشیان بەسەرهاتووە بەرگەیان گرتووە، میللەتێکیشن دەیانەوێت بە ئاشتی و ئارامی لەگەڵ هەموو پێکهاتەکانی دیکە بژین، لەگەڵ موسڵمان و مەسیحی و هەموو لایەک. گەورەترین کێشە ئەوەیە کە ئەو کارتە بووەتە کارتێکی سیاسی و بەکاردێت. پارێزگاری موسڵ لێرە ئاماژەی پێدا کە بۆ رێککەوتنی شنگال هەر پرسیشی پێنەکراوە، هەرچەند من دەمەوێ لێرە سوپاسی پارێزگاری مووسڵ بکەم و پێزانینمان بۆی هەیە، لەبەرئەوەی هەم برایانی ئێزدی و هەم برایانی مەسیحیش زۆر بە بایەخەوە باسی رۆڵی ئەویان کرد. منیش دەمەوێ بەناوی هەرێمی کوردستان سوپاسی بکەم کە بەو شێوەیە چاوی لەو دوو پێکهاتەیەیە، ئەوە خاڵێکی زۆر گرنگە بەلای ئێمەوە.
رێککەوتنی شنگال لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا کراوە، پارێزگاری مووسڵ ئاماژەیدا کە کێشەکان چین، بەڵام هەتا ئێستاش ئیرادەیەکی بەهێز لە بەغداوە نییە بۆ جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتننامەیە و بەردی بناخەی دروستکردنی متمانە لەو سنوورە ئەوەیە کە دەبێ ئەو رێککەوتنە وەکو خۆی جێبەجێبکرێت. ئەوەی کە لەسەر هەرێمی کوردستانە، ئێمە ئامادەین بیکەین، ئەمە یەکێک لەو شتانەیە کە لەو رێککەوتنەی پارتی و یەکێتی بۆ پێکهێنانی حکومەت کردوویانە، لە رێککەوتنەکەدا هاتووە کە ئەمە دەبێ جێبەجێبکرێت، ئەو هێزانەی پەیوەندییان بەو سنوورەوە نییە، دەبێت لەوێ دەربچن، ئەو هێزانەی لەوێن، لە کێشە و سەرئێشە بۆ خەڵکی ئێزدی زیاتر هیچیان بەرهەم نەهێناوە و وەک ئاماژەشی پێدرا، ئێستا رەهەندێکی ناوچەییشی وەرگرتووە. بابەتی شنگال هەر ئەوە نییە. ئەگەر ئەو کێشەیە چارەسەر نەکرێت، ئەو خەڵکە هەر لەو کەمپانە دەمێننەوە و کێشەی ئێزدییەکانیش رۆژ بە رۆژ زیاتر دەبێت. بۆ مەسیحییەکانیش هیوادارین ئەوانەی لە دەرەوەن بگەڕێنەوە بۆ ناوچەکانیان. ئێمە هیوادارین ئەو هێزانەی لە دەرەوەی یاسان و چەکیان بەدەستەوەیە و کێشە بۆ ئەو سنوورە دروستدەکەن، سنوورێکیان بۆ دابنرێت. ئەوە هەمووی ئەو شتانەن کە هەموو لایەکمان چاوەڕوان دەکەین حکومەتی نوێی عێراق چارەسەریان بکات.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
