تاووس گێڕان
مەھدی حەسەن
تەنھا تاوسا ئێزدیاتی یێ خڕڤەدكەت سەرێك و پێكڤەگرێدەت ل جیھانێ هەمیێ، ژبەر كو ل ھەمی جھا د گەرێت و ئێك پەیام ھەیە ھەر ژ كوردستانێ و روسیا و توركا و جورجیا ھتد…
تاووس گێران : رێ و رەسمەكە ھەر ژ كەڤندا دناڤ ئێزدیاندا د ھاتە گێران كو سالێ دوو جارا بەری نھو د ھاتە گێران ئەو ژی ژلایێ چڤاتا روحانی و میرێ ئێزدیان ڤە دەمێ گەریانا تاووسێ د ھاتە دیاركرن، كو ھەر سال ئینیا پشتی سەرسالێ و جارا دوویێ ل دوماھیكا جەمایا شیخادی گەرا تاووسێ دەست پێ دكەت ڤە .
میرێ ئێزدیان و ئیختیارێ مەرگەھێ ھەر سال دەستكەكا قەوال و دیندارا دەست نیشان د كەن كو دگەل گەرا تاووسێ بن دا رێ و رەسمێن تاووسێ ب گێڕن ل ھەر قوناغەكێ ، ھەر بۆ زانین پێشوەخت ھەر گوندەكی تاووس بچتێ ل گەرا تاووسێ یا سالا بوری مالەك یا دەست نیشان كری و بەراتەك یا وەرگڕتی خودانێ مالێ دێ قوناغا تاووسێ ل سالا بیت ل وێ مالێ بت ئەو مال کاروبارێ تاووسێ د کەت و دێ قوناغا تاووسێ ل وێ مالێ بت .
تاووسێن ئێزدیان :
تاووسێن مە ئێزدیان گەلەك د دێرینن و ھەر ژ كەڤندا تاووس دناڤ ئێزدیان دا د ھاتنە گێران ژ بەر كو ئێزدیخان یە بەر فرەھ بوو ھەفت تاووس دناڤ ئێزدیان د گەریان ھەر تاووسەك بۆ دەڤەرەكە ئێزدیخانێ بوو :
١- تاووسا عەنزەل یا مەرگەھا شێخان نە.
٢- تاووسا شنگالێ یا دەڤەرا شنگالێ بوو د بێژنێ تاووسا ئێزی
٣-تاووسا حەلەبێ یا دەڤەرا حەلەبێ بوو
٤-تاووسا خالتیا یا دەڤەرا خالتیا بوو
٥-تاووسا زوزان یا دەڤەرا ھەكاریا بوو
٦- تاووسا مسكۆفیا یا دەڤەرا ئەرمەنستانێ و جورجیا بوو .
٧- تاووسا تەورێزێ یا دەڤەرا تەورێزێ بوو .
ل فەرمانا سالێن ( ١٨٩٢-١٨٩٣) ز دەمێ سەر لەشكەرێ ئۆسمانی فەریق عەمەر وەھبی پاشا ، ھێرش ئینا سەر ئێزدیان و دەست ب براندن و تالانكرنێ كری، نیشان و تاووسێن مە ژی دگەل خۆ برن و دەستەسەركرن .
پشتی فەریقی سلیمان نەزیف پاشا ل سالا ١٩٠٥ ھندەك نیشان و تاووسێن مە زڤڕاندن لێ ھندەك ھەتا نھۆ د بێ سەروشوونن.
ژ بەر بارۆدۆخێن وی سەر دەمی ل چەرخێ بوری رەوش ل ڤان جھێن دیتر نالەبار بوو بتنێ دوو تاووس د ھاتن گێران ئەوژی تاووسا عەنزەل و تاووسا شنگالێ بوو.
لێ نھا ل ئەڤ سال میرێ ئێزدیان دگەل بابا شێخ و چڤاتا روحانی پشتی نەھ ٩ سالێن تاووس ھاتی ڤەقەتیان ژ ئێزدیان ژ بەر ھەبوونا تیرۆرێ و ھاتنا داعش کو رەوش نە ئارام بوو لێ شوکر بو خودێ ئەڤ سال ژی وەکی سالا بوری بریار ھاتە دان جارەکا دی تاووسا عەنزەل ل میرگەھا شێخان و بنكەندی و لەحفا قایدیا و خانك و قەباخێ ب گەرێت ئەو ژی ل ڤان دەڤەرا رەوش ئاراما و تەناھیا ل كوردستانێ و ئێزدی ل بن سیبەرا حكۆمەتا ھەرێما كوردستانێ د ئازاد و تەنا د ژین و رێ و رەسمێن خو یێن ئولی و چڤاكی ئازاد و سەربەست د گێرن لەوا ئەڤ بریار ھاتە دان ئەڤ سال ژی تاووس بھێتە گێران .
پێكھاتێن تاووسێ :
– تاووس : ئێك ژ نیشانێن پیرۆزێن مە ئێزدیانە، ئالایێ ئێزدیایە، برەنگەكی تەیر تاووس ھاتیە دروستكرن .
– قەوال: ئەو كەسن یێ جل و بەرگ و پلەیەكا تایبەت ھەبن د ناڤ ئێزدیان دە، ژ كەڤن دا ھاتینە دەستنیشانكرن دگەل تاووسێ ل ناڤ ئێزدیان بگەرێن.
– دەف و شەباب : سازیێن تایبەتن قەوال دگەل گەڕا تاووسێ و رۆژێن چەژن و ھەلكەفتا ل پەرستگەھا پیرۆزا لالش دژەنن، بەیت و قەسیدێن دینی دگەلدا د بێژن ،
– بەرات : ئێكە ژ نیشانێن پیرۆزێن مە ئێزدیانە ،تۆبەركەكە پیرۆزە، ژ ئاخا لالشا پیرۆز و ب ئاڤا كانیا سپی وەكی(هێڤێن )ڤەدسترێن و بەراتا ژێ چێدكەن ل پەرستگەها پیرۆزا لالش و د هندرویێ شكەفتا ئاخا بەراتاندا ، دڤێت ھەر ئێزدیەك ھەر دەم بەراتەكێ د گەل خۆ ھلگرت.
– شیربك : شیربكێ شێخادی ( شیربكێ ئاڤا كانیا سپی ) كاسەكە پیرۆزە ل گەل تاووسێ دگێڕن و ھەر كەسێ ئاڤێ ژێ ڤەخۆت د ھێتە مۆركرن ل بەر تاووسێ ئاڤێ پێ د گێرن و ھەر وەسا فەقیرەكی مالا شیخادی ل ناڤ گوندی مال بمال دگێڕن .
كەفیا كەسك : پاڕچەكا قوماشەكی رەنگ كەسكە ، ب سەر رەخا بالگی یا ڤە، ل ئالیێ راستی یێ تاووسێ د ھەلاویسن د بێژنێ( لوحة المحفوظ – ناڤێ خودێ )یە ، رامانا هاتنا تاووسێ ئیزدی ناسینە ( خودێ ناسینە ) رێیا راستە رێیا خودێ تەعالا یە، هەر وەسا ژ ئەدەبێ دینێ مە ئێزدیان دەتە دیارکرن:
یە حەرامە سەلەف و دزی و دەرەوو
و كوشتن و زنا و خەبەردان ژ نەبوو
و یێ ژ غێری خودێ ڕا سجودە بوو.
– چرایێ مەعریفەتێ : ئامانەكە تایبەتە، زەیتێ (بزر) ی تێدكەن و ب ھەفت فتیلا ئاگری تێدا ڤێدخێن ، دبێژنێ چرایێ مەعریفەتی ھەر فتیلەك یا مەلایكەتەكی یە .
ئارمانجێن گەرا تاووسێ:
گەشەكڕنا ئێزدیاتیێ یە د رێكا قەوالێن شیخادی كو ژ كەڤندا ھاتینە دەست نیشان كرن دگەل گەرا تاووسێ ب گەڕێن ئەركێ وان ئەڤ خالێن لخارێ نە :
– قەول و بەیت و قەسیدێن دینی ژ ئێزدیانرە روون و شرۆڤەبكەن
– شیرەت و تەكبیرا ل خەلكێ دكەن
– تفاق و تەبایێ موكم كەن
– دەف و شەبابا د ژەنن
– خێر و خێراتا ئێزدیان كۆمدكەن و د بەنە پەرستگەھا لالش
– ژ ئێزدیان د خازن فەرزێن خو یێن حەقیقەتێ و تەریقەتێ جیبەجی كەن
– ھەر وەسا ژ ئێزدیان د خازن نابت مرۆڤێ ئێزدی گونەھا بكەت دا جھێ وان نەبت دۆژ و پێتڤی یە مرۆڤێ ئێزدی خێر و خێراتا بكەت دا ل بەھشتێ شاد بت ژبەر كو دنیا مەرگ و مرنا و ئاخرەت ھەیە .
– ھەر وەسا ل گەرا تاووسێ ئاڤا كانیا سپی و بەراتا شیخادی د گەھینن ئێزدیان كو ھەر مالەكا ئێزدیان بەراتەكێ دەنێ و ھەر كەس دڤێت ئاڤێ ژ شێرپكێ تاووسێ ڤەخۆت ئانكو ئاڤا كانیا سپی ڤەخوار و ھاتە مۆركرن
کەنگی تاووس د گەریێت و کەسێن دگەل و پێشوازیکرنا تاووسێ : وەکی مە دایە دیار کرن ل پێشیکێ گێرانا تاووسێ ئێك ژ رێ و رسمێن كه‌ڤن دێرینه، سالێ دوو جارا تاوس دناڤ ئێزدیان دهێته گێران، جاره‌كێ پشتی جه‌ژنا سه‌رێ سالێ و جارا دووێ پشتی جه‌ژنا چلێ هاڤینێ، پێنچ شه‌مبوویا ئێكێ پشتی هه‌ردوو جه‌ژنا نه‌قیبێ تاووسێ دگه‌ل چار قه‌والا دگه‌ل سه‌ر ده‌ریێ قاپیێ و سه‌رده‌ریێ كانیا سپی تاووسێ ل به‌ر ده‌نگێ ده‌ف شبابا ژ په‌رستگه‌ها لالشێ به‌ره‌ڤ به‌حزانێ دبه‌ن. قۆناغا ئێكێ ژ به‌حزانێ ده‌ست پێ دكه‌ت ده‌مێ هه‌ر قۆناغه‌كێ ئه‌و كه‌سێ پێشیا تاووسێ سێ ده‌نگا بانگ ده‌ت دبێژیت (وه‌رنه پێشی یا تاوسا شیخادی)، خه‌لكێ ئه‌وی گوندی ب جلو به‌رگێن ئێزدیان و پێخواسی و هه‌لگرتنا تاوا و بخورێ پێشوازییا تاووسێ دكه‌ن ل تاووسێ ده‌ف شبابا زیاره‌تی دبن، هه‌گبا تاووسێ دستۆیێ خودانێ مالا قۆناغێ دكه‌ن و هه‌گبا چرایێ كانیا سپی دكه‌نه ستۆیێ خودانێ مالێ یێ به‌رێ و مالا قۆناغێ ده‌مێ دگه‌هنه وێ مالێ نه‌قیبێ تاووسێ تاووسێ سوار دكه‌ت، قه‌وال ده‌ف شباب لێدخن پاشی گوندی هه‌می زیاره‌تی دبن.
ده‌مێ تاووسێ دهێته دانان ل قۆناغێ ده‌نگێ ده‌ف شبابا دهێته كرن، قه‌وال ژ وانره ده‌ست ب رێزكرنا قه‌ولا دكه‌ت پاشی به‌یتا هێڤارێ و قصيده چوبان دهێته گۆتن و چرایێ مه‌عریفه‌تێ شێخادی دێ هێته هه‌لكرن و پاشی سه‌رهاتی و قه‌ولێن ئێزدیاتیێ شرۆڤه دكه ژ ئاماده‌بوویان ره سه‌ما دهێته كێشان، رۆژا دیتر به‌یتا جندی و به‌یتا سبێ دگه‌ل ده‌نگێ ده‌ف شبابا دهێته گۆتن و پاشی نسیحه‌ت دهێنه گۆتن، هه‌ر ماله‌كا گوندی خوارنه‌كێ درست دكه‌ن دئینه به‌ر تاوسێ و باشی به‌راته‌كێ دگه‌ل خۆ دبه‌ن هه‌ر كه‌سێ ئاریشه‌ك دناڤ گوندێ دا هه‌بیت ژبه‌ر پیرۆزیا تاوسێ چاره دكه‌ن و پشتی فراڤینێ گوندى قه‌والا ب رێ دئێخن به‌ره‌ف گونده‌كێ دى ڤە دچن
چەندی ئەم دفێمینین
دەستا ل سنجەقێت شیخادی بوەرینین
دا ل سەر باوەر و ئیمانا خۆ بمینین
چەندی ئەم د قادرین
دەستا ل سنجەقێت شیخادی بگرین
دا ل سەر باوەر و ئیمانا خۆ بمرین
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
