تۆرا لالش
هەیا ئیرو ژی ئێزدی رێز و پیرۆزیەكا تایبەت و مەزن د دەنە خاس و چاكێن خوە و هەر سال ل گوندێن ئێزدیان ل باسكێ شێخا توافەكێ ژ بوو خاس و چاكێن خوە دكەن.
تواف واتە زڤڕین ل دۆر جهەكی پیرۆز، دوو لایەناڤە ل ناڤ ئێزدیان دهێتە ناسكرن لایێ ئێكێ زڤڕین ل دۆر مەزارەكی یان خاسەكێ پیرۆز دبێژنێ توافا پیرۆز یا ئایینی یە، لایەنێ دووێ توافا جڤاكی یە گێرانا شاهی و داوەتایە واتە تواف ناڤ ئێزدیان دوو ئالیان ب خوڤە دگرت، زیارەتی بوون و كەیف خوشی.
تواف دزڤرنە سەردەمێ سۆمەرییان ل باژیرا ل دۆر خوداوەندێ وی باژێری دزڤرین دگۆتنێ هەلكەفت، ل سەردەمێ سومەرییا پشتی جەژنا سەرێ سالێ دگوتنێ (زاگ مووك) تواف دهاتنە كرن دڤیا ئەو هەلكەفتە نێزیكی خوداوەندێ وی باژێری هات با كرن و قوربانی ددان و هندەك جۆرێت یارییا دهاتنە كرن، هەمان تواف ئیرۆ ئیزدی ب ڤی شێوەیی دكەن بۆ خاس و چاكێن خوە ل ناڤ گوندێن خو چێكرنا قوبا ل گۆندێن ئێزدیا هەمان هزر و بیرێن مللەتێن سومەرییا وان ل هەر باژێرەكی خوداوەندەك هەبوو هەلكەفت بۆ خوداوەندێ خوه دكرن.
ل سەردەمێ ئاشوری و بابلیان هەمان رێ و رەسم دهاتنە گێران بەلێ بۆ ماوێ دوازدە روژا پشتی جەژنا سەرێ سالێ دگوتنێ (ئەكیدۆ) دوو لایان بخوڤە دگرت هەمان ئەو لایەنێن من سەری بەحس ژێ كرین ئیرو ئێزدی هەمان جۆرێ رێ و رەسمێان دگێرن بۆ خوداوەندێن خو.
ئەرێ كەنگی ئێزدی ڤێ جەژنێ دكەن؟
پشتی مە زانی كو ئەڤە سەرێ سالا نوویە و خۆدێ مەزن (ئێزی) مەلەكی ژ هەر هەفت ملیاكەتا د هنێرتە عەردی، دا كار و بارێن دنیایێ وێ سالێ ب رێڤە ب بەت و سەر و گوها لێ بكەت، هەروەسا ئەڤه جەژنا سروشتی یە كەڤنترین و پیرۆزترین جەژنا ئێزدیانە سەرساڵ ئێكەمین تواف ب ناڤێ ئێزی ئینی یە پشتی سەر سالێ تواف یا باشیكێ یە،دبێژنێ توافا (شێخ مەحمەد) مەزنترین تواف یا حجی عه‌لی یە دبێژنێ مێرگا ئێزدخانێ ل باعەدرێ دئێتە كرن و هێڤارا توافێ زەلام دێ چنە بەر قوبا خاسێ گوندی، و دهۆل و زرنا دئێته لێ دان و ب كه‌یف و خۆشی دیلان دئێته‌گێران و سبەیكا توافێ هەموو ل خاسی زیارەتی دبن و زادی یان سماتێ چێدكەن و خزم و هەڤالان داخواز دكەنە مالا خۆ بۆ فراڤینێ و تواف نێزیكێی ماوێ هەیڤەكێ دئێنە گێران و هەتا تواف ب دووماهیك نه‌ئێن نابت ئیزدی داوەتا بكەن.
بۆچی هەموو دكەڤنە بەهارێ؟
چنكو بێهن فرایی یە، ژ تەنگاڤیێت زڤستانێ ئازاد بوون، سەرما نینە برس یە كێمە، كارێ دەشتێ هێش دەرنەكەفتیە، ل شنگارێ توافێت وان دكەڤنە پاییزێ دبێژنێ جەما، هەر دیسا چنكو هوونیاتییە.
بەهرا بتر ژ توافا دكەڤنە ئینیی یا و چارشەمبوویان، توافێت ئینیا بەهرا بتر خاسێت نوونە ، بتر ژ وانا شێخن ئانكو پشتی شیخادی یێت داناین، هەر دیسا خاسێت بەرێ شیخادی خودانێت پیرانه، وەكی من گۆتی توافا هەرە پێشی توافا ئێزی یە روژا چارشەمبوویا سەرێ نیسانێ و چێ خاسێ داهربووی توافا وی ژی یا زێدە بووی.
هەموو توافێت ئێزدییا وەكی ئێكن بتنێ هندەك توافا جوداهێین بچوك یێن هەین ل توافا كەرەجال ل گوندێ سینا لحفا شێشمس نهۆ دبێژنێ لحفا قائیدی یا ئێشك دهێتە گێران لدوف هندەك ژێدەرێن ئێزدییان ئێشیك دهێتە گێران چونكی كەرەجال پشتی شێخوبەكرخەرقێ شیخادی د بەرخۆكر بوو ژ بەر هندێ زەلام پشت و پشت ئێشیكێ دگێرن ژ بەر پیرۆزیا خەرقەیی نابت پشتا خۆ بدەنێ و بۆ زانین نیشانگەها كەره‌جال یا دروستی یا شێلادزێ ل گۆر گۆتنا شێخ عەلو پشتی فرمان ل شێلادزێ رابووی وی دەمی ستری زەركی بەرەك ژ نك نیشانكەها كەرەجال ژ شێلادزێ ئینا ل سەرێ چیایێ گوندێ سینا قائیدیا نیشانگەها كەرەجال چێكر ل گۆر پێناسەكرنا من بۆ ئێشكێ :
ئێشك: واتە عیشقە بۆ خەرقەی، جۆرا گۆڤەندەكا دینی یا پیرۆزا و توافی پشت و پشت گوڤەندێ دكەن بتنێ ل توافا كەرەجال دئێتە كرن و ل هندەك توافا پەریێ سوار دكەن وەكی توافا دۆغاتا و بۆزا………هتد.
تواف كرن ئانكو زیارەتكرن و بیرئینانا خاس و چاكان وەكی قەولی دا هاتیە دیاركرن :
ژ دەرەجێ هەیا دەرەجێ
شێخ شمس خوودانێ فەرەجێ
ئەم دەست و دامینا شێخ شمس تەوافدبین،
شونا بركا كابەتلا و حەجێ
ژ درۆزە ئێزدیان پیروزیا توافێ دیاركەت :
بقەرێ مەلك شێخ حەسەن
مەلك شەرفەدین، شێخ براهیمێ خاتم
توافا خاسا، بن دەرمانە
كانیا كولاڤا، پیر شەرەفی مێرانی
حەننا و مارحاننا
ب قەدرێ مەندێ مالاڤا كی
یا شیخادی عەلێك ل سلام
بۆ زانین ل شنگارێ و ل ناڤ ئێزدیێن توركیا و سوریا و جۆرجیا تواف ب ڤی شێوەیی نینن وەك ل وەلات شێخ دهێنە كرن، دیارە ماڵبەندێ پەیدابوونا وان مەرگەها شێخا بوویە كو لالش لێ یە، مەرگەها شێخا دبنە سێ دەڤەرێن بچووك:
- گوندێ باعەدرێ و ده‌وروبەرێن وێ پاشی ئێسڤن و باسكێ شێخ، گوندێن رەخا رۆژهه‌لاتا ئێسڤنێ.
2- أ بنكەند: وەكی گوندێن خەتارێ، دۆغاتا، سرێچكا، خەوشابا، نفێریێ، نسێریێ و بێبانێ.
ب- بەربنی: وەكی گوندێن بۆزا، خۆرزا، كەرسافا، تەفتییا و گابارا.
3-أ لحفا قایدیا: وەكی گوندێن سینا، شاریا، شێخ خدر، داكا، كەلەبەدرێ و خەرشەنیا.
ب- گوندێن دنا ل بەر ئاڤێ: ئانكو گوندێن دەڤەرا سێمێلێ وەكی گوندێن مەمشڤان، خانك، قەباغ، زەینی یا، كەبەرتوو، گرێپان، كەران و بابیرێ.
ژێدەرێن مفا ژێ هاتی یە وەرگرتن:
- پیر خدر سلێمان . گوندیاتی 1985.
- دانەر حاجی عالو . ئیزید یێ هیڤی وەرگێرانەكە ب سەر ڤەكریە ژ چاپا دووێ یا كتابا (المنتڤر) الجز‌و الاول – الحقیقە(2020 ).
- خێری بۆزانی شارەزا دئۆلاا ئێزدیاندا .
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
