چـانـدن…وقـەیـران
مـافپەروەر/شێردل سمـۆ
پشكا ئێكێ
ل بیرا مە هەموانە ل سالێن نۆتاندا ژ چەرخا بیستێ، وئێكسەر پشتی سەرهەلدانا كوردان ل بوهارا (1991)دا،دەما رژێما بەعس یا ژناڤچۆیی دۆرپێچا ئابووری سەر هەرێما كوردستانێ دانای كو ژنوو ئازادیا خۆ وەرگرت بوو وبەهرا هەرێمێ ژكەل وپەلێن خوارنێ یاپلێتا ئەرزاقی(البگاقە التموینیە) بڕی،زێدەباری دۆرپێچا جیهانی یامللەتێن هەڤگرتی(الامم المتحدە) ئەوا ل سەر هەموو عێراقێ هاتیە سەپاندن وگران بوونا نرخێن بازاری دگەل لاوازبوون یان ژی نەمانا شیانێن دراڤی ل نك خەلكێ، بارێ ولاتیان زۆر گران كر,پشتی كێم بوون یان ژی نەمانا چ جۆرێن داهاتی بۆ خێزانێ، ئێكسەر خەلكێ بەرێ خۆدا كارێ چاندنێ ودەست ب چاندنا جۆرێن بەروبوومێن چاندنێ وەكو (برنج،گەنم،نۆك،نیسك،باقل،پتاتە،باجانێن سۆر ورەش، جۆرێن دەرامەتێن كەسكاتیێ،…هتد) نەخاسمە برنجێ كوردی كو چەند جۆر ورەنگێن وی هاتن چاندن وكەفتنە ناف بازاری مینا (برنجێ شەش مەهی،سێ مەهی،كەس نەدیتی….هتد).
ب بەرفرەهبوونا كارێ چاندنێ جارەكا دی بازارێن مە گەشەكرن وكەرستێن خوارنێ ژبەرهەمێن چاندنێ یێن نافخۆ هاتنە ناڤ بازاری ب شێوەیەكێ بەرچاڤ, جۆتیارێن مە ژی زۆر باش وب هەموو شیانێن خۆ دەست ب كاری كرن دەما ددیتن بەرامبەر زەحمەت ووەستیانا وان،بەرهەمێ وان ل ناڤ بازاری دئێتە فرۆتن وداهاتەك بۆ خێزانا وی ژێ دئێتن.
بەلێ ئەڤێ چەندێ زۆر نەڤەكێشا،ژبەر دەست پێكرنا سیستەمێ بازارا ئازاد ل هەرێما كوردستانێ وب رەنگەكێ نە دروست وساخلەم، بازرگانا وكۆمپانیێن بازرگانی ب دەرفەت دیتن ودەست ب ئینان وهاوردەكرنا گشت كەرستێن بازرگانی كرن وژ ناڤا وان ئالاڤ وكەل وپەلێن خوارنێ، كو ل گۆر بۆچۆنا حكوومەتا هەرێمێ رێك ژبۆ هاتنا هەموو كەرستێن بازرگانی هاتەدان،نەخاسمە كەل وپەلێن خوارنێ وب هەموو جۆرانڤە (یێن جۆتیارێن كوردستانێ ل هندرۆی هەرێمێ دچینن, یان ژی یێن ل هاندەران هاوردە دكەن) داكو نرخ وگرانیا بازاری بێتە شكاندن و وەلاتی بكارن پێتڤیێن ژیانێ بۆ خێزانا خۆ پەیدا بكەن وچ جۆرە قەیرانێن(دارایی، ئابووری، بازرگانی) دروست نەبن،وب بەهانا هەژاریا خەلكی پێتڤیە نرخێن بازاری دئەرزان بن وب چ رێیان گران نەبن و وەلاتیا بەردەوام شیان وكارینێن كرینا پێتڤیێن رۆژانە یێن ژیانێ هەبن.
ئەڤێ چەندێ كاریگەریەكە زۆر خراب ل سەر چەند كەرت وبوارێن ژیانا رونشتڤانێن هەرێمێ كر، ب تایبەتی ل كەرتێ چاندنێ ژبەر ئەگەرێن ل خارێ:-
1. كارێ چاندنێ ئێك ژ كەرتێن سەرەكینە ژبوارێن ژیانێ ل كوردستانێ، وب چ رێ ول چ زەمانان نابت بێتە پشت گوه هاڤێتن.
2. بەرهەمێ چاندنێ ل هەموو وەخت ودەمان ژ پێتڤیێن رۆژانە یێن ژیانێ بۆ هەر تاك وجڤاكەكی.
3. ژێدەرەكێ بەردەوام یی(دارایی وخوارنێ)یە بۆ خێزانێ وجڤاكی.
4. ژێدەرەكێ بەردەوامە بۆ هەبوون وپەیداكرنا كەرستێن خوارنێ ل ناڤ بازارێن نافخۆ ورەوانەكرن(تصدیر) بۆ دەرڤەی وەلاتی.
5. رێك گرتن ل بازاری وبازرگانان،ژبۆ كۆنترۆلكرنا نرخێن كەل وپەلێن خوارنێ.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
