ڕاگه‌هاندنا بنگه‌هێ لالش – سه‌ما

رێكخەرێ راسپاردەیێن نێڤدەولەتى یێن هەرێما كوردستانێ راگەهاند، ژ سالا 2014ێ هەتا نۆكە بزاڤێن حكومەتا هەرێما كوردستانێ بۆ ناساندنا پرۆسەيا جينۆسايدا ئێزدييان دبەردەوامن.

ئيرۆ دوشەمبوويێ، 16ى ئيلۆنا 2024ێ، ديندار زێبارى، رێكخەرێ راسپاردەیێن نێڤدەولەتى یێن هەرێما كوردستانێ د كۆنفرانسەكێ رۆژنامەڤانى دا راگەهاند، ئەڤ كۆنفرانسە ب هەڤكاريێ دگەل زانكۆيا سەلاحەددين، رێكخراوێن چاڤدێريا دادپەروەريێ يا باكورێ كەنەدا (NJW)، رێكخراوا رابه‌ و رێكخراوا (Green Desert) كۆنفرانسێ نێڤدەولەتى يێ جينۆسايد و تاوانێن دژى مرۆڤايەتيێ هاتە ئەنجامدان.

د دەستپێكا ئاخفتنا خۆ دا رێكخەرێ راسپاردەیێن نێڤدەولەتى گۆت: پشتى وێ جينۆسايد و كارەساتا نەمرۆڤانە يا كو دژى كوردێن ئێزدى هاتيە كرن، حكومەتا هەرێما كوردستانێ گەلەك هەول دان بۆ بدەستڤەئينانا دادپەروەريێ و پاراستنا مافێن بنگەهين یێن مرۆڤى و قەرەبووكرنا قوربانيێن ڤان تاوانێن نێڤدەولەتى، د ئەنجاما ڤان بزاڤان دا پتر ژ 10 وەلاتێن كاريگەر ل سەر ئاستێ جيهانێ و رێكخراو و دەزگەهێن جيهانى دان ب وێ يەكێ دا كو ئەوا دژى ئێزديان هاتيە كرن جينۆسايد و تاوانەكا نێڤدەولەتى يە.

ديندار زێبارى دبێژت: بۆ دەستەبەركرنا دادپەروەريێ بۆ قوربانيان ژ هەموو پێكهاتەیێن ئايينى و نەتەوەيى و مەزهەبى بێ جوداهى، پێدڤى يە ميكانيزمەكێ يەكگرتى بۆ لێپرسينەوە ژ تاوانێن نێڤدەولەتى ب هەماهەنگيا د ناڤبەرا لايەنێن پەيوەنديدار دا بهێتە دامەزراندن، ژ ڤى لايى ڤە حكومەتا هەرێما كوردستانێ دێ بەردەوام بت ل سەر بزاڤێن خۆ یێن كۆمكرنا بەلگە و لێكۆلينان و دادگەهكرنا دادپەروەرانە يا تاوانبارێن داعش و قەرەبووكرنا قوربانيێن تيرۆرێ و كەسوكارێن وان.

هه‌روه‌سا ده‌رباره‌ی هه‌ماهه‌نگیا حكومه‌تا هه‌رێمێ دگه‌ل لایه‌نێن نێڤده‌وله‌تی لسه‌ر كه‌یسا تیرۆریستان، وی ئه‌و ژی ئاشكرا كر كو پشتی دامه‌زراندنا تیما لێكۆلینێ یا نه‌ته‌وێن ئێكگرتی بۆ لێپێچینێ د تاوانێن داعشێ دا (یونیتاد)، مه‌ هه‌ماهه‌نگی دگه‌ل وان هه‌بوویه‌ د ئه‌نجامدانا لێكۆلینان دگه‌ل شاهدحالان و تیرۆریستان و ئه‌نجامدانا پرۆژێ به‌لگه‌كرن و ئه‌رشیفكرنا تاوانێن داعشێ ب سیسته‌مه‌كێ ته‌كنۆلۆژی پێشكه‌فتی، دا كو د پرۆسه‌یا دادگه‌هكرنا تیرۆریستان دا كه‌لك ژێ بهێته‌ وه‌رگرتن. د ڤی واری دا، هاتیه‌ شیان (24،965) دۆسیه‌ و 408،540 په‌ڕ بهێنه‌ به‌لگه‌كرن. یونیتادێ رۆله‌كێ هه‌بوو د پێشكێشكرنا هاریكاریا ده‌روونی و جڤاكی دا، و د ئاڤاكرنا شیانێن نۆژدارێن ته‌ندروستیا ده‌روونی دا. ئه‌ڤه‌ ژی هاریكار بوو د چاره‌سه‌ركرن و دابینكرنا پێدڤیێن ئالۆز بۆ رزگاربوویێن ئێزدی و چاكبوونا وان.

رێكخه‌رێ راسپاردێن نێڤده‌وله‌تی به‌حسێ وێ ژی كر، پشتی هێرشێن تیرۆریستێن داعشێ، هه‌رێما كوردستانێ مێڤانداریا زێده‌تر ژ دوو ملیۆن په‌نابه‌ر و ئاواره‌یێن ناڤخۆیی كر. هه‌تا نوكه‌ 730،930 كه‌س ل هه‌رێمێ ئاكنجی نه‌ و پرانیا وان خوشك و برایێن ئێزدی نه‌. رزگاركرن و دووباره‌ شیاندنا وان د پێشینه‌یا كارێن حكومه‌تا هه‌رێمێ دا یه‌. هه‌روه‌سا هه‌تا نوكه‌ سێ هزار و 579 كه‌س هاتینه‌ رزگاركرن و مه‌هانه‌ حكومه‌تا هه‌رێمێ هاریكاریا وان دكه‌ت. هه‌روه‌سا پشته‌ڤانیا ده‌روونی و جڤاكی یا رزگاربوویان هاتیه‌ كرن و ل سه‌نته‌رێ چاره‌یا ده‌روونی ل دهۆكێ هه‌می هاتینه‌ تۆماركرن.

زێده‌تر ژ هزار و 200 رزگاربوو ژ لایێ حكومه‌تا هه‌رێمێ ڤه‌ هاتینه‌ هنارتن بۆ وه‌لاتێ ئه‌لمانیا ب مه‌ره‌ما چاره‌یا ده‌روونی.

هێژایی گۆتنێ یه‌ د كۆنفرانسى دا هه‌ر ئێك ژ كۆنسولخانه‌یا كه‌نه‌دا، ئه‌ندامێن په‌رله‌مانێ كوردستانێ، وه‌زاره‌تا خواندنا بلند و ڤه‌كۆلینێن زانستی، رێڤه‌به‌ریا پێكڤه‌ژیانێ ل وه‌زاره‌تا ئه‌وقاف و كاروبارێن ئایینی، شاندێ نه‌ته‌وه‌يێن ئێكگرتی بۆ هاریكاریا عیراقێ (یونامی)، كۆميسیۆنا بلند یا په‌نابه‌ران (UNHCR)، یونیسێف، بنگه‌هێ لالش يێ ره‌وشه‌نبیری و كۆمه‌لايه‌تى، ده‌سته‌یا سه‌ربه‌خۆ یا مافێ مرۆڤی، رێڤه‌به‌ریا ناڤه‌ندا ره‌وشه‌نبیری ل دهۆكێ، ئه‌نجومه‌نێ بلند یێ خانمان و گه‌شه‌پێدانێ، رێكخراوا هه‌نگاڤ، ئێكه‌تيا ژنێن كوردستانێ، رێكخراوێن DCV، CFI، رێكخراوا ئیما، رێكخراوا ئاڤیار، كینیات و نوپێل به‌شدار بوون.